VV.AA., Hechos de Don Berenguel de Landoira, Arzobispo de Santiago: Introducción, edición crítica y traducción, Santiago de Compostela: Universidad, Secretaria de Publicaciones, 1983.

Gesta Berengarii de Landoria archiepiscopi Compostellani

1. Anno domini millesimo trecentesimo decimo septimo mense iulii per sanctissimum patrem domnum Iohannem papam XXII electus et confirmatus extitit in archiepiscopum Compostellanum reuerendus in Christo pater domnus frater Berenguarius de Landoria, ordinis fratrum predicatorum, de regno Francie, Rutherinensis diocesis, castro uocato Solomedio oriundus, uir utique genere nobilis, per rectam lineam a prosapia comitum Rutherinensium ducens originem, sed moribus et religione nobilior.

2. Hic namque in iuuenili costitutus etate, cum secundum seculi fastum inter suos collacteneos omnia sibi prospere succederent et mundus sibi undique arrideret, tanquam puer bone indolis utpote

quia sortitus animam bonam clare noscens mundi fallacias, carnis et diaboli deceptoria blandimenta, pro perituris comitans eterna et pro transitoriis permansura, ad fratrum predicatorum sanctissimum ordinem se transtulit inuitis parentibus, spretis mundanis omnibus ac spontanee derelictis.

3. In quo quidem ordine florido caterua uirtutum suffultus in religione et moribus sic proficit sicque sacre scientie studio insudauit, quod infra breue tempus decursis primitus scientiis philosoficis gradum doctoratus in pagina sacra in conuentu Tholosano, ubi sui ordinis habitum susceperat, ubi uiget studium generale, meruit obtinere, quem gradum in aliis diuersis conuentibus sue prouincie fuerat antea assequtus.

4. De quo gradu quem cum sui et ordinis sui honore et gloria exercuerat ad bachallariatum in theologia in Parisiensi studio, postmodum uero ad magistrum modico interuenienti tempore suis exigentibus preclaris meritis meruit promoueri. Et quia eius honesta conuersatio ac munda et inmaculata religio aliis uiuendi ac proficiendi prestabat exemplum (nam erat deuotione gratus, obediencia placidus, bonitatis alumpnus, conuersatione conspicuus, fama spectabilis, opinione mirabilis et in cunctis morum maturitate conpositus), ideo peractis cursibus bachallariatus et magisterii, prout est in suo ordine consuetum, ad gradum regiminis est promotus. Nam expleto cursu bachallariatus, sui fratres sue prouincie sibi ipsum in priorem prouincialem prefecerunt.

5. Postmodum uero adueniente tempore quo debuit secundum cursum suum magisterii, ad tempus a prouincialatus officio absolutus, ad magistrum conuolauit; cuius cursu conpleto ad dictum prouincialatus officium iterum unanimiter et concorditer per fratres dicte prouincie est reductus. Et quia eius bonitas et approbata discretio suscipiebant de bono in melius continue incrementa, factus est uicarius tocius sui ordinis generalis; ac magistri dicti ordinis uices gessit in concilio Viannensi per domnum Clementem papam V celebrato.

6. Post que in festo Pentechostes in capitulo generali prefati ordinis conuentu Carcassonensi sue prouincie celebrato, nolens Deus lucernam hanc sub modio occultari, a prouincialibus diffinitoribus et electoribus tunc ibidem pro electione magistri dicti ordinis congregatis in magistrum et caput sepedicti ordinis unanimiter et concorditer est electus. Sub cuius regimine mirabili dicta sancta religio sic profecit quod ea que per suorum predecessorum necligenciam fuerant deperdita et obmissa reparata sunt et conseruata ac firmiori munimine roborata.

7. Postmodum uero in prefato existens officio per dictum summum pontificem una cum archiepiscopo Bituriensi, postmodum Ostiensi episcopo, ad regem Francie super pace inter ipsum et Flamingos inienda nuncius est destinatus. Existensque in illis partibus ac insistens sibi inposito negocio in die sancti Iacobi a summo pontifice domno Iohanne prefato recepit litteras de eius electione in archiepiscopum Compostellanum. Cui inuitus et tractus consenciens, expeditis que habebant in illis partibus expedire, ad Romanam curiam ante festum Natiuitatis Domini est reuersus, confirmatusque ac consecratus in octauis Resurrectionis Dominice. De mandato dicti summi pontificis infra octauas apostolorum Petri et Pauli locum curie egrediens uersus sponsam suam, multipliciter desolatam et quasi omni diuino et humano auxilio destitutam, iter suum arripuit et per Aragoniam et Nauarram mense augusti cum suo et suorum labore multiplici transitum faciens in die sancti Bartholomei in loco nominato Lucronium infra regis Castelle dominitmi est ingressus.

8. Cuius regis et regine domne Marie auie sue in loco uocato Sanctus Dominicus de Calciata recepit nuntios et ductores qui eum usque ad uillam Vallis Oleti, ubi tunc rex Alphonsus puerulus existebat cum regina predicta, deduxerunt; fuitque in loco predicto per regem et reginam predictos graciose receptus et multipliciter honoratus.

9. Inde postmodum exiens Metinam primum locum sue prouincie ubi actu tutores regis Alphonsi pupilli, uidelicet infantes domni Iohannes et Petrus, suas curias congregauerant, aplicuit receptusque est ab eisdem cum honore et reuerencia. Extititque ibi infirmus grauiter in loco fratrum minorum ubi fuerat hospitatus; de qua infirmitate longo tempore languit in Tauro et Samora, ubi per unum mensem et ultra moram contraxit, insistens infirmitate non obstante expeditioni quorumdam sibi per sedem apostolicam super facto Granate comissorum que cum dictis tutoribus tractari habebant et expediri.

10. Quibus expeditis et a dictis infantibus et tutoribus honoratus multipliciter et enceniatus, et specialiter a prefato domno Iohanne, cum quo et domna Maria consorte sua necnon et cum domno Iohanne filio eorundem et domna Elisabet consorte sua super matrimoniis inter ipsos contractis illicite auctoritate apostolica dispensauerat, inpetratisque litteris a predictis tutoribus, quas peciit super hiis que suam tangebant ecclesiam et specialiter super dominio ciuitatis Compostellane, quod rex Frenandus tempore predecessoris sui dicte ecclesie et archiepiscopo per diffinitiuam sentenciam adiudicauit simpliciter pertinere, de Samora licet adhuc debilis exiens uersus Galleciam et Compostellam, ciuitatem suam, direxit recto tramite gressus suos; peruenitque Melitam, locum sue ecclesie, in die sancti Martini ad unam dietam circa Compostellam nondum plene ualitudini pristine restitutus, ubi per dies aliquos moram traxit.

11. Quo in loco superuenit Philippus infans cum consorte sua Margarita multa uerbo promittentes sed pauca opere adimplentes, sicud postmodum rei comprobauit euentus. Sub quorum alis et auxilio et Alphonsi Suggerii, infidelis uassalli ecclesie, dicti Philippi tunc temporis maiordomi, ciues Compostellani maligno inbuti spiritu contra ecclesiam et archiepiscopum cornua sua erexerant, que postmodum uirtute Dei et apostoli Iacobi contrita fuere, eidem archiepiscopo et ecclesie dominium uille Sancti Iacobi penitus abnegantes.

12. Qui Alphonsus proditor ecclesiam sancti Iacobi cum suo alcarcere et castris de Rupe Forti, de Rupe de Patrono, Doest et de Ialhas tenebat sub homagio, ut ea restitueret archiepiscopo aduenienti, confirmato. In quo loco de Melita dicta castra reddidit sed ecclesiam cum alcarcere reddere noluit, prout erat per homagium obligatus.

13. Inde pius pater recedens uersus Compostellam direxit iter suum, premittens ad ciues antedictos sollempnes nuncios suos ut ipsum tamquam patrem et dominum suum animarum et corporum reciperent cum honore et reuerencia, ut decebat tantum patrem, et eum suam sponsam et sanctissimi apostoli Iacobi limina permitterent uisitare. Et licet multis uiis et persuasionibus ad hoc inducti fuerint, nullathenus hoc facere uoluere rebellionis et malignitatis spiritu indurati ac seducti illius Alphonsi concilio proditoris; quinimo portas claudentes ciuitatis ad menia eius ascenderunt armis muniti ut eum reciperent non ut patrem et dominum sed ut hostem.

14. Propter quod pater reuerendus non tamen sine cordis angustia circa ciuitatem per deuia transitum faciens coactus est ad castrum de Rupe Forti declinare, quod castrum forte fortis et costans intrauit in die sancte Cecilie uirginis anno Domini millesimo trecentesimo decimo octauo.

15. In quo loco per multos dies moram contraxit sperans si dicti ciues ad suum cor redeuntes ipsum uellent tanquam patrem et dominum recipere, ut debebant. Et licet multos tractatus et compositiones utiles affectu paterno eis conpaciens, ac preuidens spiritu prophetico futura dampna et dispendia que sibi inminere ex rebellione huiusmodi de propinquo uidebat, sicut postmodum rei probauit euentus, per se et alios eisdem presentauerit, licet cum aliquo sue ecclesie detrimento, ipsi tamen tanquam aspides aures suas obturantes et a monitis paternis et salutaribus suum auertentes auditum remansere in sua malicia indurati, nec flecti ad compositiones huiusmodi per uiam aliquam potuere.

16. Sed ipsum per uerba mendosa et dolosa, quibus Compostellani sunt edocti, usque inante uigilia Natiuitatis Domini detinuerunt.

17. Quod uidens uir Dei ipsa die, scilicet inante uigiliam, diem future sollempnitatis celebraturus, uersus uillam Pontis Veteris accessit, ubi fuit summa cum reuerencia et honore receptus. Inde autem nuncios suos sollempnes ad prefatos Alphonsum et ciues misit, uias et conpositiones eisdem presentans et afrontationes faciens ut suam ecclesiam sibi restituerent et ipsum tamquam dominum et patrem reciperent infra uillam, quod minime facere uoluerunt.

18. Rediens autem Patronum, et Epiphanie festum ibidem sollempnizans, post dies paucos Philippus infans, qui rebellionis huius erat capud, cum Alphonso predicto Sathane ministro ad ipsum in loco memorato uenerunt cum eodem super restitutione uille et fortalicio ecclesie colloquium uulpinum et simulatum habentes, ac promittentes eidem quod insequenti die dominico prefatum fortalicium sibi restituerent, et quod ipsa die recipere munitus existeret et paratus. Et licet ipsorum intentionem corruptam uir Dei intelligeret, ne tamen prefatus Alphonsus posset uelare maliciam suam et se de proditione quam incurrerat excusare, ad locum de Rupe Forti rediit.

19. Obuium habuit in uia dictum Alphonsum, qui sub homagio facto in ecclesia de Minadoyra in presencia plurium clericorum et laicorum, cuius transgressor postea extitit, afirmauit onmia que promiserat se facturum. Conuocatisque aliquibus de uassallis ecclesie dicto die dominico ad ecclesiam sancte Susanne cum apparatu uictualium et armorum accessit uir Dei paratus fortalicium et ecclesiam recipere si eam Alphonsus uellet restituere ut promiserat, quod nequaquam per eum extitit adimpletum, quinimo parate fuere insidie per eundem ut, si uillam pro recipiendis fortalicio et ecclesia uir Dei intraret, ipse una cum suis omnibus necaretur.

20. Ciuesque armorum generis diuersi muniti cum uexillo regis Castelle extenso, quod de mandato maligni Alphonsi nouiter sibi assumpserant, uexillo sancti Iacobi quo uti consueuerant abiecto, in muris et propugnaculis ciuitatis existebant parati ad prelium eiusque ingressui uolentes resistere tanquam infideles ac proditores, nichilominus et rebelles; propter quod uacuus et non assequtus quod uolebat, ad Rupem Fortem dictus dominus redire habuit die illa.

21. Deinde post dies paucos uersus Pontem Veterem rediens, in die Purificationis missam suam nouam summa cum deuotione in pontificalibus celebrauit, per regem Portugalie, potentes de terra, suffraganeos suos episcopos et alios multos non suffraganeos ac uasallos suos in oblationibus et donariis multipliciter honoratus.

22. Sed indeuoti et infideles filii ciues Compostellani uolentes contra stimulum calcitrare ac maliciam suam conceptam diucius ostendere per effectum, ipsa die Purificationis, cum deberent domino suo honorem debitum inpendere, eidem uituperia et dampna grauia irrogarunt.

23. Accedentes namque furibundi ad palacia archiepiscopalia apud Rupem Fortem, cum iam infra uillam situata palacia funditus destrucxissent, igne copioso apposito archiepiscopales cameras penitus combusserunt, claustris et multis aliis domibus penitus dissipatis, que omnia uiro Dei dum in mensa existeret ipsa die fuerunt in Ponte Veteri nunciata. Nec tamen propter hoc a suo uirtuoso conceptu et proposito in aliquo effractus extitit aut mutatus, quin pocius in Dei misericordia et uirtute et beati apostoli Iacobi auxilio confidens audacior atque constancior pro defensione iurium sue ecclesie est effectus.

24. Accedens denique ad Rupem de Patrono ibidem prima die Quadragesime Philippum infantem perticarium maiorem instituit, prestito primitus iuramento per eundem quod rebelles Compostellanos in aliquo non iuuaret, sed eos per corporum et bonorum suorum capcionem persequeretur quoadusque debitum ecclesie et archiepiscopo dominium recognoscerent quod negabant, paratus contra eos guerram facere et uillam Compostellanam cum suis uassallis et militibus obsidere quandocumque esset per prefatum archiepiscopum requisitus; cuius iuramenti et fidelitatis promisse in crastinum preuaricator extitit et transgressor tanquam perditionis filius et proditionis alumpnus, prefata uilla et ciuibus contra ecclesiam et prefatum antistitem sub sua comenda, custodia et protectione receptis. Nec tamen propter hoc uir Dei extitit a suo salubri proposito elongatus.

25. Decursis itaque ibidem usque ad dominicam in Passione quadragesimalibus diebus, cum suis uassallis et gente sua ad Rupem Fortem se transtulit; inde uillam prefatam obsidens ac prefatis ciuibus inferens irreparabilia dampna, si uel sic eos ad iugum posset obediencie inclinare, cum iam uiam misericordie pacificam et sibi admodum utilem sepius eisdem per pium patrem oblatam tanquam indiscreti et fatui recusassent. Qui in sua rebellione et malicia obstinati, seducti concilio et adiutorio proditorum Alphonsi et Philippi memoratorum, nequaquam ad obediencie uiam redire uoluerunt.

26. Videns autem uir Dei quod per modum hunc modicum aut nichil proficeret, licet omnia que dicti ciues possidebant exterius essent quasi penitus per suos milites dissipata, necnon et licet summus pontifex contra dictos ciues et eorum ualitores et sequasses per processus grauissimos processisset, ipsos priuans feudis ecclesiasticis, si qua ab ecclesiis quibusuis obtinebant, ecclesiasticisque beneficiis priuans eorundem filios et eos reddens inhabiles in futurum ad similia optinenda usque in terciam et quartam generationem, ipsos nichilominus sentenciis et penis aliis grauibus innodando ac ex certa sciencia omnes processus factos per sanctum uirum contra dictos ciues et eorum ualitores et sequasses confirmando, que omnia filii Belial contempserunt, peiora peioribus cumulantes, concilio inhito cum suis canonicis, militibus et uassallis, infra octauas apostolorum Petri et Pauli, anno reuoluto quo Romanam curiam exiuerat, ne dicti rebelles messes infra ciuitatem possent recolligere, accessit propius ciuitatem ut segetes dissiparet et eorundem superbiam demoliret.

27. Fixereque temptoria milites in monte uocato Almassegua iuxta monasterium Bone Vallis ordinis sui; ipse uero intrauit cum sua familia ad manendum in dicto monasterio, donec sua temptoria in prefati montis supercilio essent disposita et constructa. Sed non permisere filii infideles ipsum in dicto monasterio remanere; nam cum nocte quadam in suo strato post laborem quiesceret, machinam quam parauerant intempeste noctis silentio distenderunt. Cuius lapis super domus medium, ac locum in quo lectus sibi paratus fuerat, transiit. Per cuius lapidis iactum crudelitatis filii eum uoluerunt interficere, sed eum diuina protectio et misericordia preseruauit, que eum profuturum sciebat futuris temporibus ad maiora. Non solum autem istum contra eum produxerunt lapidem sed et multos alios suam uesaniam cumulantes.

28. Propter quod compulsus est uir Dei exire dictum monasterium et in dicti montis supercilio in uilissimis tuguriis habitare; de quo quidem loco et monte sic ciuitatem oppressit, sicque ingressus uictualium prohibuit, mortes et dampna grauissima dictis ciuibus inferendo, quod iam quasi cogebantur ciuitatem reddere nisi prefatus infans et eius consors, que ei quasi altera Gesabel in cunctis inimicabatur, in eorum adiutorium aduenissent. Quibus ultra locum De duabus casis occurrit uir uirtuosissimus, uallatus suorum militum multitudine numerosa, nichilominus ciuitate prefata per quosdam de uassallis remanente obsessa sicut prius. Cuius aduentum audiens fellitus infans timuit ad eum accedere nec eum uidere uoluit nisi cum certo numero personarum; in qua quidem uisione se promisit pacem inter ipsum et prefatos ciues tractaturum, si ipse dominus archiepiscopus eum cum consorte sua Compostellam ingredi permitteret, promittens sub homagio per sex uel octo milites suos uassallos prestito nulla uictualia aut arma intra dictam ciuitatem introducere aut eos in aliquo adiuuare. Cuius promissionis et pacti in crastinum uiolator extitit et effractor, ciuitatem prefatam sub spe tractatus pacis iniendi inter reuerendum patrem et ciues rebelles ingredientes.

29. Sub eorum patrocinio dicti ciues, resumptis uiribus, sunt in sua malicia confirmati; propter quod dictus pater de suorum militum concilio, messibus deuastatis et suburbiis dissipatis et innumerabilibus dampnis eisdem illatis ciuibus, ad dictum castrum de Rupe Forti cum sua familia et milicia est reuersus. Quo in tempore predictus proditor Alphonsus per regem personaliter citatus extitit ac per suos consiliarios sentencialiter adiudicatus ut dicto uiro Dei ecclesiam cum suo fortalicio infra certum dierum numerum restitueret, uel alias proditionis penam incurreret. Quod dictus proditor facere infra dictum terminum recusauit. Fuit tamen dictus proditor per dictum Dei antistitem super hoc pluries requisitus; tandem transacto dicto termino prefatus proditor sub iuramento promisit corporaliter prestito per eundem dictam ecclesiam et fortalicium certa die restituere uiro.

30. Quo adueniente die cum reuerendus pater et dominus uictualia congregasset et gentem suam et milites, ut dictam ecclesiam posset recipere, adunasset, ac accessisset ad locum qui uocatur Sancta Clara la Vialha, ex opposito in monte uocato Sancta Susanna, predictus infans Philippus cum proditore Alphonso qui in dicta uilla cum Margarita infantis consorte quasi continue morabantur cum dicte ciuitatis concilio et uassallorum suorum armatorum copiosa multitudine contra dictum antistitem et gentem suam exierunt nolentes eidem ecclesiam restituere sed eum et gentem suam inpugnare, potius et interficere, si ualerent. Sed iuuante eum Dei uirtute et misericordia et apostoli Iacobi auxilio protegente ipsum, non audentes inuadere, licet eos usque ad crepusculum noctis exspectauerit costans et intrepitus et demum ad montem Sancte Susanne ubi ipsi erant transiuerit, illi intra ciuitatem sunt reuersi, ipse uero ad castrum de Rupe cum sua gente et milicia remeauit.

31. Deinde tractatibus uariis et dolosis concurrentibus, homagiis et iuramento uallatis, quod ecclesiam cum suo fortalicio Alphonsus sibi restitueret et portam uocatam de la Pena uni uassallo suo dicti ciues traderent, per quam ingredi et egredi et uictualia et arma possent sicud uellent introducere gentes sue, iniquam uero eorum intentionem uir Dei non plene aduertens, dominica XVI die septembris uallatis, ut premissum est, tractatibus predictis sub multis aliis conditionibus hic non contemptis, ciuitatem et ecclesiam cum sua familia et milicia est ingressus, deductus per prefatum infantem et Alphonsum ac receptus per ciues prefatos cum apparenti reuerencia et honore. Post ingressum uero uolentes mala malis amplius cumulare, nec dictam portam uoluerunt uassallo tradere sed omnia pacta premissa infringentes claudentesque portas ciuitatis ac sibi et suis uictualia penitus denegantes, nullum de suis extra uel intra ecclesiam ingredi uel egredi permittebant, infra dictam ecclesiam pium patrem cum gente sua obsidentes nocte et die armorum diuersis generibus inpugnantes eundem. In qua quidem inpugnatione multi uulnerati sunt et multi etiam interfecti; ad tantum etiam defectum uictualium sunt aduenti quod multi ex suis carnes equinas et alia inusitata cibaria comedere sunt conpulsi.

32. Nec propter hec confractus fuit uir Dei in aliquo nec a suo costanti proposito inmutatus, et licet ut posset euadere, numquam conpositioni sibi uituperabili aut dampnose sue ecclesie uoluit consentire, eligens pocius pro defensione iurium ecclesie morti se et suos exponere quam comissam sibi ecclesiam ledere in aliquo cum sui detrimento honoris. Demum uero Deo uolente et eius apostolo uirtuose operante et ministro suo uolente porrigere manum suam adiutricem, tractatu satis rationabili cum predictis infante, Alphonso et ciuibus inhito, XXVII die septembris, XII sue obsidionis, cum magna intemperie aeris post solis ocasum exiuit ecclesiam tediatus nimium et aflictus, et ad castrum de Rupe Forti aplicuit hora tarda; inde ad Rupem de Patrono accedens et ibi moram per dies aliquos contrahens, inde ad uillam suam de Noya se transtulit, recreaturus ibidem ac celebraturus primum quod tenuit concilium clericorum, in quo quidem concilio omnes clericos intus et extra ciuitatem nec non et Alphonsum et alios milites, qui ab ecclesia feuda et beneficia obtinebant, dictis Alphonso et ciuibus adherentes publice uel oculte, dictis feudis et beneficiis priuauit, et priuatos in dicta sinodo publicauit, quos etiam antea in monasterio fratrum predicatorum Bone Vallis priuauerat dum existeret in obsidione ciuitatis predicte.

33. Quo in tempore recepit litteras a domna Maria, regina Castelle illustri, ut ad eam ([que] sola tutrix post obitum infantum domnorum Iohannis et Petri qui, Deo permittente, in frontaria iuxta Granatam, ubi in expugnatione Aguarenorum infidorum existebant, anno eodem mortui fuerant), in crastinum sancti Iohannis Babtiste accederet, promittens quod de illatis sibi et sue ecclesie iniuriis per dictum Philippum filium suum, Alphonsum et ciues perfidos emendam condignam sibi iuxta posse procuraret fieri, si suo in hac parte concilio uellet assentire et suis uolitis et monitis obedire, illatas sibi iniurias sue irrogatas persone asserens et eas se uendicare promittens tanquam suas. Quibus receptis litteris ad uiam Castelle cum apparatu nimio se disposuit postposita omni mora; accedensque ad uillam Pontis Veteris ibidem de uia predicta ordinaturus in die Conuersionis sancti Pauli exiuit uillam prefatam, per Portugaliam uersus Castellam dirigens gressus suos. Intrauitque primo sabbato Quadragesime ciuitatem Salamantinam cum episcopo Cauriensi suffraganeo suo, qui eidem in ciuitate Egitani infra Portugaliam occurrerat, et extunc eius comes fuit indiuiduus quamdiu hac uice moram traxit in Castella, in tribulatione particeps et in regno.

34. In quo quidem loco fuit usque ad sabbatum ante dominicam in Ramis. Ibidem assistentibus sibi episcopis Salamantino et Cauriensi predicto, domnum Gondisaluum Auriensem episcopum consecrauit ac recepit dicte domne regine sollempnes nuncios, semel scilicet episcopum Burgensem ac uice alia priorem Hospitalis, ut ad eam accederet emendam de illatis sibi iniuriis recepturus. Verum quia emende modus qui per dictos nuncios sibi oblatus extitit ex parte dicte domne regine sibi condignus non uidebatur, ideo ad eam accedere recusauit, et de Salamantica sabbato predicto exiens in abbacia monachorum alborum de Valle Paradisi dominicam de Ramis sollempnizans, in crastinum ciuitatem Samorensem est ingressus. Ibi ad eum uenit domnus Iohannes de Biscaya cum consorte sua domna Izabellis, ibique inter se inierunt fedus, conuentiones et posturas utiles sibi et sue ecclesie, sicud postea apparuit per effectum, quas domna Maria dicti Iohannis mater postea approbauit. Iterum autem ibidem existens prefate domne regine dictos episcopum Burgensem et priorem recepit nuncios ut ad eam uenire non tardaret, promittens mirabilia si ueniret.

35. Quod uir Dei audiens, uolens probare si id quod sibi uerbo promittebatur opere impleretur, quia preces talis ac tante domine et istancias tociens iteratas sine offensa dicte domine effugere non ualebat, in octaua Resurrectionis Dominice Samoram exiens cum prefato priore Hospitalis ad Castrum Nunes, castrum dicti ordinis, peruenit et ibi per dies multos mansit multosque nuncios dicte domne regine recepit, qui uias uarias et tractatus multiplices super emenda fienda dicto uiro Dei obtulerunt, nec eum fiecti potuerunt ut ad dictam reginam ad locum Vallis Oleti ubi erat accederet, nisi prius esset de emenda quam promittebat certificatus. Quod uidens regina cernensque eius constanciam et prudenciam admirandam et quod eum ad se trahi non poterat per hunc modum, ad eum accessit extra locum Vallis Oleti per sex leucas ad quendam castrum uocatum Auter de Sellis, quod nunquam alias uisum fuit nec auditum quod pro receptione cuiuscumque persone uel quod ad tractandum quecumque negocia cum persona quacumque proprium exiret domicilium, nisi modo. De quo loco iterum misit sibi nuncios plures prioribus in Castro Nunes existenti, quod a castro ubi regina existebat distabat solum per quatuor leucas.

36. Videns autem uir prudens regine humilitatem nimiam et istanciam tociens iteratam, cum prefato priore et episcopis Samorensi et Cauriensi suis suffraganeis ad locum ubi dicta existebat regina se transtulit, fuitque per gentes domne regine, per episcopos uidelicet Seguntinum et Salamantinum eius suffraganeum, ac per multos alios potentes et solempnes summa cum reuerencia receptus et multipliciter honoratus; tractansque cum eadem domna regina et sibi assistentibus super emenda sibi fienda super illatis sibi iniuriis per domnum Philippum, Alphonsum et ciues prefatos infideles et rebelles, ibidem fuit per octo dies et ultra. Quorum ciuium procuratores sollempnes ibidem aderant sequentes dictos Philippum et Alphonsum: Martinus Bernardis, Sancius Sancii Sarpa, Bernardus Peyteuim et Iohannes Alphonsus, qui contra Compostellanam ecclesiam et eius ministrum missi fuerant per Compostellanum concilium ad regis curiam; quos promiserat dictus Philippus et eorum et concilii prefati causam contra dictum archiepiscopum deffensare, cuius pacti et promissi postmodum extitit uiolator.

37. Et quia dictus uir Dei uolebat inter cetera dictam emendam tangencia a dicta regina et Philippo filio suo dictos procuratores sibi reddi, quod regina pro illo tunc concedere noluit, sperans quod hoc non obstante prefatus uir Dei modum alium emende per eam sibi oblatum reciperet, quod ille facere noluit, licet per terrores et minas ipsum aggressi fuerunt nouas prioribus iniurias cumulantes. Nam uolens dictum castrum egredi et ad locum alium se transferri, clauserunt omnes portas dicti castri ipsas armis et hominibus munientes, nec ipsum aut aliquem de suis exire permiserunt, sed eum captum et detentum per magnam unius diei partem tenuerunt ut uel sic ad concedendum id quod uolebant flecteretur. Sed ex hoc uir prudens et costans fortificatus nullathenus, nisi sibi dicti procuratores capti tanquam rebelles et infideles redderentur cum quibusdam aliis adiectis conditionibus, concedere noluit quod petebant. Audiens autem regina eius costanciam mirabilem portas mandauit aperiri, asserens ipsas non fuisse clausas ex sua sciencia aut mandato ad finem illum ut ipse etiam ad horam detineretur, sed ex alia certa causa. Quod utrum fuerit uerum, ego qui scribo hec et omnia hec propriis prospexi oculis, non assero ita esse.

38. Apertis autem portis dicti castri rediit ad Castrum Nunes cum episcopis Samorensi, Cauriensi et domno Roderico Iohannis, tunc electo et confirmato Lucensi, et priore sepe dicto, ubi per multos dies moram traxit, a dicto priore facto et uerbo multipliciter honoratus; ubi dictum electum Lucensem consecrauit quarta die madii anno domini millesimo trecentesimo uigesimo. Ibidemque fuit pulsatus pluries et requisitus ex parte dicte regine per Burgensem episcopum et per alios plures nuncios et sollempnes, ut in emenda recipienda suis uellet condescendere uolitis et mandatis, quod uir uirtuosissimus eodem modo facere renuit et ea ratione qua prius. Decursis itaque ibidem diebus aliquibus dictum locum exiuit, et ad locum Fontis Saubiti episcopi Samorensis cum dicto episcopo ipsum deducente peruenit sabato X die madii, et ibidem in domibus existens episcopalibus per eundem episcopum honoratus multipliciter diebus multis moram traxit, et dicte regine nuncios plures ac pluries recepit modo simili sicud prius cum episcopis Cauriensi et Lucensi nouiter consecrato.

39. Qui Lucensis episcopus diabolo procurante per incolas dicti loci ex ea causa potissime quia a natura Castellani Gallecos habent exosos, qui Galleci ibidem contra uoluntatem dictorum incolarum in illicitis usibus dominari uolebant, fuit per mortem suorum et per multorum Gallecorum tam suorum quam aliorum uulnera multipliciter uituperatus et nimium dampnificatus. Propter quod uir Dei prefatus dampnum et uituperium dicti episcopi proprium reputans, ad locum suum uocatiun Aldea Noua, iuxta istum ad unam leucam situatum, se transtulit, ubi moram traxit diebus multis.

40. Videns autem regina quod nollet ad recipiendam emendam de illatis sibi iniuriis suis uolitis inclinari nisi dicti procuratores Compostellani capti et uinculati sibi mancipandi suo carceri traderentur, dictos procuratores in Auter de Sellis capi fecit per Philippum filium suum, et cathenis et uinculis mancipari ac deduci in Valle Oleti dicto antistiti ibidem aduenienti restituendos. Missis autem iterum nunciis ad dictum archiepiscopum a regina tu ad ipsam accederet emendam recepturus ut uolebat, primitus probare uoluit si ea que promittebantur et de captione dictorum procuratorum discebantur uera essent. Missoque ad reginam episcopo Cauriensi inuenit eam summe uoluntariam ad complendum omnia que per ipsam et Philippum filium suum mandata fuerant pluries et promissa.

41. Quibus auditis uir Dei et de eisdem certificatus plenius ad locum Vallis Oleti accessit, et XX die iunii sexta feria dictum locum intrauit; cui occurrit per leucam mediam et ultra rex Alphonsus puerulus cum auunculo suo Philippo infante, missi per reginam prefatam, per quos uir Dei ut eum decebat fuit cum maxima receptus reuerencia et ad dicte regine palacia cum summo deductus honore ac per eosdem in palaciis regalibus collocatus, ubi per unum mensem integrum moram traxit. Et licet regina, prout prima facie apparebat, esset uoluntaria complere promissa, tamen Philippus eius filius, qui promissorum transgressor esse consueuerat, prout mandauerat et promiserat, dictos procuratores distulit reddere et alia que promiserat adimplere, propter que uir Del se finxit ire longius et locum Vallis Oleti exire in uigilia Iohannis Babtiste.

42. Quod regina audiens, alias experta suam constanciam, formidans de suo recessu, in intempeste noctis silencio uocato Philippo filio suo qui de concilio dicti Alphonsi proditoris retardabatur et inpediebatur in predictis omnibus adinplendis, ipsum inclinauit et induxit ut ipsos procuratores in crastinum summo mane, in die scilicet sancti Iohannis Babtiste, captos et uinculatos redderet prefato uiro Dei spirituali et temporali domino suo. Quod et fecit dictus infans, prout per matrem suam reginam fuerat ordinatum. Nam in die prefato hora prima dictos procuratores pro encenio in festo tam gaudioso et sollempni ante missarum sollempnia sibi misit et hic fuit primus articulus de emenda sibi fienda.

43. Qua die prefatus infans in signum reconciliacionis uoluit comedere et festum sollempnizare cum eodem. Postmodum uero super emenda iniciata conplenda tractantes predicta domna regina cum prefato uiro Dei, assistentibus episcopis Burgense, Segontino, Cauriense et Lucense et aliis baronibus, militibus et personis sollempnibus multis, in punctis omnibus dictam emendam tangentibus quantum ad domnum Philippum et Alphonsum proditorem conuenerunt, et firmatis posturis super hiis per homagia, iuramenta et rafenas contracta extitit amicicia inter eos, claudicans tamen ex parte dicti Alphonsi proditoris prout postea paruit per effectum.

44. Et licet procuratores predicti mortem millesies meruissent, pius tamen pater et dominus noluit eis reddere quod meruerant, sed eos tractari et custodiri fecit absque cathenis et uinculis sub firma tamen et certa custodia humiliter et benigne. Quos premisit prefatus antistes cum gente sua uersus locum de Sigalas, quo ipse uenturus erat, qui locus est domni Iohannis de Biscaya, a Valle Oleti per duas leucas distans, ignorantibus totaliter predictis Alphonso et Philippo qui conabantur dictos procuratores per promissa uana et uerba proditoria et dolosa, uel prout a multis formidabatur per uiolenciam, de manu sua liberare.

45. Expeditis autem que cum dicta regina et Philippo filio suo habebat expedire feliciter, ut uolebat, ac per domnam reginam enceniatus magnifice, prout decebat celsitudinem regiam et talis ac tanti uiri personam, sexta feria, XVIII die mensis iulii, de licencia et beneplacito dicte domne regine et Philippi filii sui, exiuit locum Vallis Oleti et ad prefatum locum de Sigalas accessit die ipsa; inde per terram domni Iohannis et domne Marie matris sue peruenit Auillabo, dicti domni Iohannis locum, ubi tunc domna Maria morabatur, XX die mensis eiusdem. Ibique usque ad secundam diem augusti permansit cum dicta domina tractans et ordinans que pro sua ecclesia et statu regni utilia et salubria iudicauit, quod regnum guerris et predis exponebatur de propinco, quod postmodum rei probauit euentus.

46. Secunda autem die mensis eiusdem cum dicta domina uersus Valenciam, locum dicti domni Iohannis, direxit gressus suos et ibidem per octo dies et ultra cum dicta domina moram traxit. Ibique et in Viralo fuit per dictam dominam honoratus multipliciter et cum nimia reuerencia ad expensas dicte domine cum domno Lucense episcopo, socio suo indiuiduo, pertractatus. Indeque uersus Galleciam uiam suam dirigens ac dictos procuratores captos secum ducens, exiuit X die mensis eiusdem et peruenit cum familia sua, dimisso Lucense episcopo infirmo in Ponte Minni, Militam locum suum, XX die mensis eiusdem. Quo in loco ad ipsum accesserunt uassalli sui et ecclesie et eum usque Patronum locum suum per Deciam transeuntem deduxerunt. Peruenitque Patronum penultima die eiusdem mensis, qua die dictus Alphonsus proditor eidem occurrit in uia, plurima promittens se facturum et ea que antea in Valle Oleti promiserat ac per homagia et rafanas firmauerat completurum. Que omnia neglexit facere dictus proditor nequissimo spiritu agitatus.

47. Dum autem dictus pater et dominus existeret in Patrono, accessit ad eum dictus Alphonsus proditor quarta feria, tercia die septembris, asserens uerbo doloso se uelle laborare quod rebelles Compostellani uillam et eius dominium, quod maliciose reddere distulerant, sibi restituerent et sibi dominium recognoscerent, quod rebelles perniciose negauerant usque modo. Et quia ista melius in Rupe Forti ordinari poterant et tractari, ideo ipsum induxit sub spe ista ut ad dictum locum de Rupe cum suo capitulo se transferret. Quod capitulum per duos annos uel circa ab ecclesia sanctissimi apostoli Iacobi fuerat exulatum et, ne beatissimus apostolus totaliter debito officio frustraretur, ordinauerat prefatus uir Dei ut capitulum quod per Compostellanum concilium de Sancto Iacobo eiectum fuerat in ecclesia sancti Iacobi de Patrono Deo et dicto apostolo inpenderent debitum officium, ut eius uirtute et auxilio reducerentur ad sanctissimam prefati apostoli sedem.

48. Sequenti igitur sexta feria ad Rupem Fortem se transtulit, procuratoribus Compostellanis captis dimissis in Rupe de Patrono, tractaturus cum concilio Compostellano et Alphonso proditore, in cuius manu dicti concilii uelle pariter et nolle totaliter consistebat, super pace et conpositione inter ipsum et dictum concilium inienda. Super tractatu autem huiusmodi X diebus decursis ac motis hinc inde diuersis uiis et tractatibus in unum finaliter conuenerunt, quod uilla Sancti Iacobi prefato archiepiscopo et ecclesie cum suo dominio redderetur, cum certis condicionibus grauibus pro dicto uiro Dei et eius ecclesia ac dampnosis.

49. Que cum omnia ex utraque parte promissa fuissent et quasi firmata XV die septembris hora tarda, necnon et tractatores huius conuencionis ex parte concilii de manu dicti archiepiscopi uexillum sancti Iacobi recepissent, cum quo in crastinum dicto archiepiscopo uiro Dei debebant occurrere tanquam domino suo uillamque dictam restituere et eius dominium recognoscere, intrauit diabolus in cor prefati proditoris, uirtute beatissimi apostoli Iacobi non dubito procurante ne eius ecclesia et minister sic dampnosam conpositionem reciperet sicut tractata fuerat et promissa.

50. Nocte igitur illa postquam discessit de Rupe Forti sepedictus proditor hora tarda uillam Sancti Iacobi intrauit et, conuocatis aliquibus de concilio, omnia que ordinata super dicta compositione fuerant perturbauit, allegans et pretendens quod prefata conpositio dolose ex parte dicti archiepiscopi procedebat. Ex hoc enim seducti quidam ex ciuibus uerbis fellitis proditoris et alii pro maiori parte coacti habuerunt necessario discedere ab hiis que promiserant et uoluntarii plurimum reuocare.

51. In crastinum uero, qua die uillam reddere debuerant, treuga que erat inter archiepiscopum et ciues transierat nisi uillam restituerent. Dictus proditor uersus Nendos disposuerat uiam suam, sed ut posset suam maliciam palliare, antequam uiam arriperet ad pium patrem ad Rupem Fortem accessit. Cumque in capella sancte Eufemie, dicta missa sua quam die quolibet solitus erat dicere cum deuotione nimia et copia lacrimarum, uir prefatus cum suo capitulo et quibusdam de uassallis suis resideret, superuenit dictus proditor cum multis de concilio superaddens nouos multos articulos super hiis que die preterita ordinata fuerant et promissa, sicud facere consueuerat in omnibus tractatibus et posturis que mote fuerant inter ipsos.

52. Quod uir Dei audiens admiratus et stupefactus nimium dixit: "Numquam, ut uideo, finem habere poterunt tractatus huiusmodi cum continue ea que per uos alios dicta et promissa sunt innouentur; nam sero hora tarda omnia que petebatis per nos concessa fuerunt, sub tali promisso atque pacto, quod nisi illa que promiseratis hodie per uos complerentur transibat treuga que inter uos et nos posita fuerat. Et cum nil horum compleueritis nec conplere, ut uidetur prima facie, intendatis, sine treuga omni huc uenistis. Verum extra capellam secedatis et nos cum capitulo et uassallis nostris deliberabimus super hiis que nunc nouiter postulastis".

53. Hiis auditis miles quidam maiordomus suus capellam exiuit cum eodem; audiensque et nichilominus certificatus quod iam posita treuga transierat, cernens quod prefatus pater et dominus nichil in tractatibus huiusmodi proficiebat sed quod per proditorem diabolicum deducebatur per promissa uana et fictissia et uerba carencia omni fructu, portas castri ignorante penitus uiro Dei claudi iussit firmiter et cum diligencia custodiri. Vocatisque omnibus scutiferis et aliis hospicii hominibus qui usum armorum nouerant, cum illis de campo qui extra uillam Sancti Iacobi exulabant, qui sedule omnes tam clerici quam laici in facto guerre et aliis fideliter adererant prefato uiro Dei, quos exulare et eorum parentes et amicos occidi procurauerat uir profanus, eos armari iussit protinus et muniri ut id quod prefatus pater et dominus uerbis et tractatibus dulcibus et pro dictis ciuibus et proditore utilibus optinere non poterat, ense, gladio et uirili opere obtineret.

54. Ut quid amplius moror? Non permisit nec uoluit Deus amplius tolerare proditiones et malicias uiri nefandi et nequissimi proditoris, uoluitque uiro Dei pro defensione iurium et libertatum ecclesie multipliciter tribulato et afflicto, cuius orationes feruentes, gemitus assiduos internaque suspiria patronus uirtuosissimus apostolus Iacobus ante altare eius aureum presentabat, prestare refrigerium post labores multiplices cum paciencia toleratos. Voluit etiam beatissimi apostoli basilicam, suo sponso longo tempore uiduatam et priuatam debito seruicio et officio ministrorun suorum, ministro Sathane procurante de fimo huius inproperii releuare.

55. Armatis itaque uiris predictis, uirtute beatissimi apostoli eos per omnia dirigente, iusticia diuina et ultio deseuit in prefatum ministrum Sathane Alphonsum proditorem et eius complices.

56. Irruentes igitur uiri predicti in eum et in Martinum Martini, qui dimisso patre suo et domino dicto proditori continue adhererat et eius concilio et auxilio dicti ciues in prefata rebellione et malicia fuerant indurati, in momento ipsos nouem cum aliis trucidarunt. Quorum septem isti fuerunt principales, uidelicet Iohannes Varela infancio, magnus aduersarius ecclesie sancti Iacobi et prefati uiri Dei sine causa grauissimus persecutor: nam dum prefatus pater et dominus esset in ecclesia obsessus, prout superius est espressum, emissa sagita eum uoluit interficere, sed eum seruauit illessum diuina uirtus que ipsum nouerat fore utilem ad maiora, nichilominus tamen imum de sibi assistentibus, prout hac die qua morte nequissima mortuus est asseruit, in guture sagitauit; cuius pater Pelagius Varela, insidiator prefate ecclesie, per predessessorem huius uiri Dei uirtute apostoli Iacobi fuerat interfectus.

57. Alius fuit Iohannes Garcias de Messia, magnus laqueus diaboli, uassallus ecclesie et archiepiscopi, qui multa et grauia dampna dicte ecclesie et prefato uiro Dei intulerat sine causa.

58. Alius fuit Gondisaluus Iohannis, notarius Compostellanus, proditionum abbissus, qui in rebellione dictorum ciuium fuerat principalis ordinator.

59. Duo uero fuere duo germani Dandrade cognominati, ministri Sathane, de predicti proditoris parentela.

60. Quinque uero residui tam de ciuibus quam de aliis dicte ultionis fuere participes, qui persecutionis prefate contra ecclesiam cum dicto proditore fuerant socii et consortes.

61. Hec autem omnia in momento, me uidente qui haec scribo, fuerunt uiro Dei ignorante totaliter adinpleta. O res nimium admiranda summoque studio memorie perpetue commendanda, quod homo sic prepotens ciun aliis quasi eque potentioribus per homines alienigenas morte sic inopinata et horribili fuerit trucidatus! Sed si graues per eosdem illatas uiro Dei et sue sponse iniurias aduertas cum diligencia, que in premissis sub compendio sunt descripta, et signa uaria audire uolueris que ante mortem dictorum nefandorum nequissimam personis diuersis ostensa fuerunt, lucide reperies eorum finem horrendum fuisse diuinitus operatum et uirtute beatissimi apostoli Iacobi mirabiliter adinpletum.

62. Apparuit namque cuidam dormienti nocte quadam ac una cum aliis custodienti procuratores Compostellanos, qui capti ut premissum est detinabantur, uisio hec admirabilis: uidebat utique beatissimum apostolum Iacobum in equo albo super in cacumine turris castri de Rupe Forti in aerem existentem, scutum in brachio sinistro tenentem, et manu dextera lanceam uibrantem terribiliter contra Compostellanam ciuitatem; quendam autem uirum infula episcopali ornatum, in habitum fratrum ordinis predicatorum, in una manu crucem in altera columbam albam tenentem, genibus flexis stantem ante ipsum. Que uisio per omnia similis ter eidem apparuit nocte illa.

63. Quis autem uir iste fuerit nisi prefatus uir Dei qui ab adolescencia sua crucem quantum ad carnis mortificationem, columbam albissimam quantum ad mentis sanctimoniam in suis manibus et sanctis operibus sedule deportauit, qui in aere sancte contemplationis et orationis ac in arce archiepiscopalis preeminencie costitutus Deum et eius patronum sanctissimum apostolum pro liberatione sibi comisse ecclesie precabatur, cuius preces meritis beati apostoli nullus ambigit exauditas fuisse in morte nequissima impiorum?

64. Apparuit etiam multis cernentibus discurrens per aera, nocte precedente diem interitus hominum nefandorum, ingens globus igneus cadens et fulminans supra ciuitatem prefatam. Die etiam mortis ipsorum, dum actu trucidarentur, cuidam honesto uiro uigilanti apparuit uisio sequens: uidebat namque beatum Iacobum supra cacumen dicti castri ense euaginato discurrentem et hinc inde uiriliter percucientem ac cum pallio suo tergentem ensem cruentatum et recludentem postmodum in uaginam.

65. Non minus mirabile cuidam honeste domine apparuit: uidit enim post solis occasum uisione apta, dum actu uigilaret, ingentem multitudinem hominum armatorum, equitum et peditum circa uillam Sancti Iacobi discurrencium, lanceas suas contra ciuitatem uibrantum et armis aliis diuersi generis conminantum. Alia namque multa indicia precesserunt, ex quibus proculdubio manifeste probatur mortem hominum proditorum fuisse eisdem inflictam diuinitus, uirtute beatissimi apostoli Iacobi operante cui placuit suam basilicam ab illatis opprobiis releuare et de prophanis proditorum hominum manibus liberare.

66. A domino siquidem factum est istud et est mirabile in oculis nostris: in morte etenim hominum perfidorum confracta fuerunt continuo cornua ciuium predictorum et ad terram prostrata, et fama, potencia et nobilitas dicti Alphonsi proditoris et aliorum qui una cum eo plecti sunt sic fuit abolita sicque ab hominum mentibus abrasa et cum eisdem ad inferna demersa, quod non fuit qui ad hoc aspiceret sed abierunt omnia sicud fumus. Propter quod Compostellani rebelles, uidentes confractum baculum arundineum cui innisi fuerant et eius uirtutem totaliter defessisse, ex cuius defectu in lacu fecis et miserie multiplicis descenderunt, coacti sunt oculos aperire et recognoscere quam perniciose quamque maliciose egerant contra stimulum calcitrando ac manus suas erigere ad uirum Dei, patrem piissimum, ut de male actis contra ipsum et ecclesiam indulgentiam optinere mererentur, et sic uillam cum ecclesia sibi restituerent homagiumque prestarent, quod antea male consulti negauerant in maximum suum et totius terre Gallecie detrimentum. Positisque tractatoribus super pace tractanda et firmanda inter prefatum uirum et ecclesiam ex parte una et ciues predictos ex altera, in propositis hinc inde articulis pacis tractatum tangentibus omnibusque per dictos tractatores discussis, in unum omnes pariter conuenerunt; assignataque fuit dies qua uillam et eius dominium debuerunt restituere prefato uiro Dei et ecclesie, et prestare homagium simpliciter pro eadem.

67. Qua die adueniente, uidelicet XXVII die septembris, conuocatis uassallis ecclesie et conciliis Pontis Veteris, de Patrono et de Noya, dictus uir Dei cum reuerendo patre in Christo domno Roderico episcopo Lucense et personis omnibus et canonicis sui capituli, cum uassallis et conciliis predictis, prope uillam ad montem Sancte Susanne accessit, secum ducens quatuor procuratores dicti concilii cum aliis duodecim ciuibus qui capti fuerant in die interitus inpiorum; residensque iuxta ecclesiam sancte Susanne in loco ad hoc disposito et parato cum prefatis Lucense episcopo, capitulo, uassallis et conciliis, necnon abbatibus sancti Martini de Foris. de Antealtaria, fratre Gundisaluo de Sas, ordinis predicatorum qui cum predictis abbatibus et Frenando Frenandi de Auancis, fideli uassallo ecclesie huius, pacis ordinator principalis fuerat et tractator, ac cum plebis sexus utriusque undique concurrentis copiosa multitudine, sibi obuiam exierunt, precedente eo qui extensum uexillum dicti Iacobi deferebat, dicte uille iusticiarii qui tunc erant Iohanne Velho seu et Sancio Petri Bugayreti, cum aliis hominibus dicte uille sollempnioribus et populi sexus utriusque multitudine numerosa.

68. Qui coram uenerabili patre fiexis genibus prouoluti, de comissis humiliter ueniam postulantes, claues ciuitatis cum sigillo et aliis que ad recognitionem temporalis domini noscuntur pertinere de iure sibi tanquam domino suo temporali sponte et liberaliter obtulerunt, et in suis manibus prefati iusticiarii nomine totius concilii posuerunt, et dominium ad ipsum et suam ecclesiam simpliciter et absque contradictione quacumque recognouerunt pertinere, prestantes iuramentum et homagium in manu Gundisalui Soge, militis uassalli ecclesie, super hiis omnibus tamquam dicti archiepiscopi et successorum eius et prefate ecclesie homines et uassalli fideles, promittentes quod amodo ipsi et eorum filii fideles essent sibi et eius successoribus et ecclesie memorate, nec presumerent in posterum in aliquo contra ecclesiam rebellare.

69. Facta autem recognitione huiusmodi ciues qui presentes erant absoluit uenerabilis pater a sententiis et penis latis per domini pape executores et a latis per eundem quas incurrerant uille dominium archiepiscopo et ecclesie abnegantes, exceptis dumtaxat sententiis et penis quas incurrerant dictum dominum suum in ecclesia obsidentes, a quibus postmodum per eundem fuerunt absoluti uirtute spiritalis commissionis quam sibi fecit summus pontifex super istis. Quibus, ut premissum est, absolutis, claues singularum portarum singulis ciuibus et sigilli etiam singulas tabulas tradidit, recepto homagio super hiis primitus ab eisdem.

70. Ista autem homagia et promissa in crastinum congregato concilio in monasterio sancti Pelagii de Antealtaria, coram uenerabilibus uiris Laurencio Petri cantore, Bartholomeo iudice de Velhestro in ecclesia Compostellana, Nunione Gundissalui canonico, dicti patris reuerendi uices gerentibus super istis, in presencia infrascriptorum notariorum omnes et singuli de concilio aprobauerunt et nichilominus omnes et singuli de concilio per iuramentum et homagium confirmarunt omnia et singula, prout in instrumentis confectis super hoc plenius continetur.

71. Acta fuerunt hec anno domini Mº CCCº XXº, sedente sanctissimo patre domno Iohanne papa XXII, regnante domno Alfonso in pupillari etate costituto, in presencia reuerendi patris domni Roderici episcopi Lucensis et capituli Compostellani et uassallorum fidelium ecclesie, scilicet Petri Aluari, Iohannis Velasci Sarassa, Suggerii Gomecii, Roderici Soge, Iohannis Martini, Petri Martini, Fernandi Fernandi Dauanciis, Gundisalui Pelagii, Gondisalui Soge et aliorum plurium uassallorum, et uenerabilium et religiosorum uirorum abbatum de Antealtaria et sancti Martini de Foris, prioris monasterii de Sar, prioris fratrum predicatorum conuentus Compostellani et fratris Gundisalui supradicti, necnon et plurium aliorum religiosorum et secularium clericorum et laicorum, ac Alphonsi Iohannis et Andree Petri, notariorum Compostellanorum, qui de hiis omnibus et singulis conscripserunt publica instrumenta, que sigillis archiepiscopi, capituli et concilii ad maiorem rei firmitudinem coniuncta fuerunt iuxta ecclesiam sancte Susanne, XXVII die mensis septembris.

72. Hiis peractis ad Rupem Fortem rediit die illa et ibi per dies paucos moram traxit; inde ad Rupem de Patrono se transferens, conuocatis uassallis suis et militibus, de eorum concilio uersus terram Decie quam nefande memorie proditor Alphonsus a Compostellana ecclesia tenebat in terram, XV die mensis octobris uiam suam dirigens cum prefatis uassallis et concilio uille Sancti Iacobi ad monasterium sancti Iohannis de Fouea applicuit die illa. Volebat enim uir Dei discretione profundissimus de terra predicta taliter ordinare, quod et fecit, quod non possent qui eam tenerent in posterum contra ecclesiam et eius antistitem insurgere, sicut fecerat proditor sepedictus; uolebat etenim fortalicia dicti proditoris in sua manu recipere et de eisdem ordinare, prout iudicaret pro ecclesia expedire, necnon et fortalicia uassallorum suorum qui dicti proditoris fautores in predicta rebellione fuerant sequasses et insuper ualitores, ac probare si dicti uassalli et nepotes proditoris prefati ad cor suum redeuntes uellent male acta recognoscere et de illatis iniuriis uiro Dei et sue ecclesie emendam aliqualem facere, ut eos pater misericors in sinu sue clementie recipere dignaretur, quod male consulti facere in sui dispendium contempserunt. Quod cernens pius pater sexta decima die mensis eiusdem de prefato monasterio egrediens cum suis uassallis et militibus et concilio uille Sancti Iacobi ad fortalicium Garcie Roderici de Lodesma, uassalli ecclesie, qui prefato proditori in dicta rebellione continue adheserat, accessit; qui Garcias audito eius aduentu dimisit dictum fortalicium nemine in eodem existente, quod mandauit dictus pater et dominus dirui totaliter et euelli, cuius mandatum fuit continuo adinpletum.

73. Quo peracto ipsa die ad monasterium sancti Laurentii de Carbonieyra accessit, et ibidem diebus aliquibus moram traxit expectauitque si dicti proditoris nepotes et alii sui sequasses uellent que male egerant recognoscere, et ad sinum misericordie prefati patris et ecclesie reuocari, quod facere neclexerunt in sua malicia obstinati, licet per pium patrem pluries fuerunt moniti et inducti.

74. Propter quod XIX die mensis eiusdem cum prefato comitatu suo apud Galegos, fortalicium Didaci Comecii de Dacia, ecclesie uassalli qui fautor et adiutor dicti proditoris fuerat, accessit, inuenitque dictum fortalicium hominibus, armis et uictualibus premunitum ac muro fortissimo fabricatum et ad resistendum diebus multis dispositum et paratum. Sed cum machina pro diruendo dicto fortalicio pararetur, uidens dictus Didacus quod durum sibi erat contra stimulum calcitrare, ductus concilio spiritus sanioris, se, fortalicium et sua omnia posuit in manu prefati patris et domini, mala acta contra eum et ecclesiam recognoscens, ac supplicans humiliter de comissis omnibus sibi misericorditer indulgeri, quam misericordiam mixtam cum iusticia pater misericors non negauit; nam contra eum et ecclesiam comissa per eundem eidem indulsit, terram ecclesie, a qua propter adhesionem prefati proditoris priuatus fuerat, sibi restituit dictis uassallis supplicantibus pro eodem. Verum quia de dicto fortalicio terre ecclesie dampna non pauca inferebantur prefatum fortalicium mandauit dirui et solothenus dissipari.

75. Quo peracto ad domum fortem de Chapa se transtulit, XXI die dicti mensis, quam proditoris nepotes tunc tenebant, inuenitque eam ad resistendum dispositam et paratam, hominesque in ea existentes ad resistendum uoluntarios et paratos. Sed cum pro destruccione dicte domus machina perfecta esset, homines ipsam custodientes non ualentes resistere dictam domum dicto patri et domino reddiderunt XXVII die mensis eiusdem.

76. Cernens autem dictus pater et dominus quod pro custodia terre Decie et pro tuitione iurium ecclesie Compostellane dicta domus esset admodum utilis et necessaria, habita cum suis diligenti deliberatione, dictam domum illesam uoluit remanere, positoque alcalde in eadem, XXVIII die eiusdem mensis accessit ad obsidendum domum fortem de Feruida, quam similiter sicud primam tenebant dicti proditoris nepotes; custodes autem eiusdem non inuenit uoluntarios ut eam redderent, sed pocius ad resistendum uoluntarios et paratos.

77. Sed cum prima die nouembris disposita esset machina pro dirutione eiusdem, uidentes homines dicti fortalicii quod minime resistere poterant, uocato uno de dictis nepotibus ipsum requisiuerunt ut cum prefato uiro Dei conueniret, alias domum suam reciperet quam minime ipsi poterant defensare. Quibus auditis conpulsus est ad pium patrem accedere, mala acta contra eum et ecclesiam recognoscere, domum dictam, se et sua omnia in nomine suo et germani sui ponere in manu prefati uiri Dei ut ab eo ueniam consequi mererentur.

78. Quibus pius pater indulsit commissa contra eum et ecclesiam, et licet non meruissent, partem terre quam dictus proditor eorum auunculus tenuerat postmodum dedit eisdem, ad istanciam suorum militum et baronum. Verum quia de dicto fortalicio infinita mala comittebantur et innumerabilia dampna terre ecclesie inferebantur, dictum fortalicium mandauit dirui et solothenus dissipari.

79. Hiis peractis, II die nouembris, diruta domo prefata de Feruida ubi per septem dies fuerat cum suis militibus et uassallis habitans in campis, in tuguriis uilibus constructis nouiter cum yemali intemperie satis dura, que omnia uiro Dei dulcia uidebantur dum tamen iura ecclesiastica acthenus disperdita posset in melius restaurare, recessit, et ipsa die peruenit ad monasterium sancti Iohannis de Fouea; in crastinum uero uersus Rupem Fortem uoluit dirigere uiam suam.

80. Sed ne de tantis collatis beneficiis, uirtute dirigente diuina ac apostoli sancti patronio adiuuante, de ingratitudine argui posset, primitus sanctissimi apostoli limina uoluit uisitare, quod nondum fecerat ex quo ciuitatis dominium sibi fuerat restitutum, tu Deo altissimo et ipsi apostolo suplices gratias redderet, quia sic gloriose in cunctis fuerat iuxta uotum feliciter prosperatus.

81. Intrauitque uillam Sancti Iacobi die ista, quam nondum ex quo sibi restituta fuerat intrauerat, et sanctissimi apostoli basilicam summa cum deuotione et reuerencia uisitauit, Deo et sibi de collatis miraculose beneficiis et euidentibus inpensis celitus adiutoriis gratias et laudes referens corde toto. Fuitque per ciuitatis populum et clerum uniuersum receptus cum maxima reuerencia et honore, cum letitia et tripudio, concrepantibus et exultantibus dicti loci ciuibus uniuersis.

82. Visitatisque sanctissimi apostoli liminibus per ciues predictos mutatos in uirum alterum, qui sibi fidelissime in uia quam in Decia fecerat seruierant, cum reuerencia nimia ad Rupem Fortem deductus est ipsa die, fuitque ibidem usque ad XI diem nouembris, qua die in ecclesia sancti Iacobi clericorum sinodum seu concilium celebrauit. Et postmodum uero ad Rupem Fortem rediit recepturus aliqualem requiem post labores diutinos et multiplices toleratos.

83. Interim autem fecit perfici turrem de Trinitate uocatam quam predecessor suus dimiserat imperfectam, fecitque aliam mire magnitudinis ac inmense fortitudinis ex opposito huius costrui sumptuosam nimium pro tuitione ecclesie et ad seruandum uille dominium, multo sudore et labore per eum uirtute apostoli adquisitum. Quod quidem dominium numquam ecclesia sic plene et simpliciter habuit sicud modo. Que turris uocatur Berengaria, nomen a suo nomine Berengario diriuatum; in cuius cacumine machinam situari precepit ad maiorem premissorum tuitionem.

84. Hiis diebus missus est legatus per sanctissimum patrem domnum Iohannem predictum reuerendus in Christo pater et dominus domnus frater Gulielmus, Sabinensis episcopus, ordinis fratrum predicatorum, ad regna et terras regis Castelle et Legionis illustris, ut dictorum regnorum statum in melius reformaret et ad pacificandum inter illustres et potentes uiros, scilicet domnos Philippum infantem, Iohannem de Biscaya, filium Iohannis infantis condam, et Iohannem, filium Hemanuelis condam infantis, inter quos ratione tutorie regis Alphonsi in puerili etate constituti procurantibus Sathane ministris dissensio non pauca toti terre dampnosa nimium exorta fuerat, continue in malum suscipiens incrementa.

85. Qui legatus omnes prefatorum regnorum prelatos uocauit ac citauit personaliter ut ad ipsum in ciuitate Palentina accederent, ubi tunc presens erat, consiliaturi et deliberaturi cum eodem qualiter deberet procedere super hiis que sibi fuerant imposita et comissa, graues sentencias et penas contra eosdem fulminans si premissa necligerent adimplere. Et licet prefatus pater et dominus recepisset a sanctissimo patre et domino domno Iohanne prefato summo pontifice pluries in mandatis, quod ad dictam conuocationem non accederet, et ipsum per suas litteras exemisset ab eadem propter inimicicias capitales quas uir Dei in uia et in termino uerisimiliter formidabat, bonum tamen publicum preponens proprio, ad dictam conuocationem accedere disposuit et pro uia sua studuit necessaria procurare.

86. Quo in tempore quidam miles Aluarus Sancii de Ulloa nomine, in dominio regis existens, quosdam uassallos ecclesie interfecit, alios uulnerauit aliosque in suo fortalicio uocato Felpoes carceri mancipauit, a quibus postmodum extorsit magnam pecunie quantitatem, tormentis et affiictionibus grauibus primitus illatis eisdem. Quod audiens uir Dei moleste portauit nimium et illatam eisdem iniuriam propriam reputauit, missisque nuntiis suis ad prefatum militem cum suis literis, ipsum pluries requisiuit et monuit ut illatas sibi et suis uassallis per eundem iniurias studeret quantocius emendare, alias ipse emendam et correctionem condignam, non obstante quod existeret extra dominium terre ecclesie, expeteret ab eodem.

87. Quae omnia dictus miles paruipendens in sua malicia induratus, mala et iniuriosa uerba malis operibus cumulauit, promittens nichilominus uerba iniuriosa et fatua contra dictum patrem et dominum maliciose prolata operibus adinplere. Quod audiens uir Dei uirtute apostoli sanctissimi Iacobi roboratus quod uerbo dixerat uoluit opere adinplere; et ne ceteri milites circumuicini terre et dominio ecclesie similia facere attemptarent, conuocatis militibus et uassallis suis cum consilio uille Sancti Iacobi, XXVIII die mensis iulii ad dictum fortalicium de Felpoes extra dominium ecclesie situatum accessit.

88. In crastinum autem igne apposito dictum fortalicium, quod custodes eiusdem compulsi fuerant uiro Dei restituere, fuit dirutum et totaliter dissipatum. Quod audientes circumuicini milites, qui extra dominium ecclesie habebant fortalicia dicto dominio circumuicina, ex hiis que facta fuerant nimio terrore percussi, ad dictum uirum Dei ibidem accesserunt pro dictis fortaliciis homagium facientes ac sub eodem homagio promittentes quod de dictis fortaliciis nullum inferetur terre ecclesie nocumentum; et si quod inferetur, parati erant iuxta suum mandatum et uolitum emendare.

89. Et quia uexatio intellectum illuminat et elatos interdum ad sui agnitionem inducit, ideo cernens dictus miles indiscretus et fatuus que erga eum facta fuerant, inductus consilio spiritus sanioris, ad dictum patrem et dominum accessit pro commissis ueniam postulans, se et sua supponens misericordie uiri Dei. Et quia ab infantia creuerit secum miseratio, ad instanciam suorum uassallorum et militum supplicancium pro eodem, ipsius misertus est commisa eidem indulgens et ipsum recipiens in suum et ecclesie uassallum, cui eciam super bona mense sue stipendia annualia assignauit.

90. Hiis peractis, ad castrum de Rupe Forti rediit de uia sua uersus Castellam ordinaturus, uoluitque inter cetera ordinare quod iusticia, que uirtute Dei et auxilio beatissimi apostoli Iacobi tanta uigebat in terra subiecta dominio ecclesie per uiri Dei industriam et ministerium quanta numquam uiguit, in suo perseueraret uigore et continue reciperet incrementum. Tanta enim erat iustitia quod unusquisque quod suum erat possidebat sine impedimento quocumque: quod in Gallicia res est insolita ac eciam inaudita.

91. Habitoque super hiis cum suo capitulo consilio, uicarios suos instituit quantum ad spiritualia gubernanda; conuocatis eciam aliquibus de uassallis cum maioribus perticariis qui iustitiam tunc temporis executioni debite demandabant, in presencia illorum qui debebant uicarii remanere et concilii uille Sancti Iacobi, ordinauit qualiter predicti perticarii, quibus prefecit Rodericum Soga, fidelem uassallum suum et ecclesie, deberent manutenere iusticiam et eam in omnibus uiriliter exercere.

92. Quibus ordinatis et peractis, ac procuratis que pro uia sua erant necessaria, cum uassallis suis principalioribus et melioribus, qui sibi in dicta uia et termino continue adererunt, quibus larga stipendia ac sumptuosa nimium est largitus, prefatam uiam est aggressus XXI die mensis octobris. Peruenitque Palenciam cum episcopo Auriensi et predictis uassallis suis transiens per terram domni Iohannis de Biscaya, ubi fuit per ipsum et matrem suam domnam Mariam multipliciter honoratus, XV die mensis nouembris, fuitque per cardinalem et eius familiares ac prelatos alios, qui tunc temporis Palencie cum dicto legato aderant, receptus cum reuerencia et honore, ubi fuit cum dicto legato et prelatis aliis, inter quos, sicud sol inter planetas alios luce clarior effulget, moribus, religione, discretione, maturitate, sanctitate et sciencia precellebat, usque ad XV diem mensis decembris.

93. Qua die dictus legatus cum ipso et prelatis aliis exiuit Palenciam, dirigens uersus locum Vallis Oleti, ubi debebat concilium suum tenere super dictorum regnorum status reformatione. In quo loco postmodum prefati donmi Philippus, Iohannes dominus de Biscaya, et Iohannis filius Emanuelis infantis per prelatos et concilia Castelle et Legionis in dicti regis tutores, in discordia tamen, fuerunt nominati seu electi. Existente autem dicto legato tempore concilii in Valle Oleti, dictus pater et dominus in aldeola que Mozentes nuncupatur cum suis uassallis et episcopis Auriensi et Cauriensi eius suffraganeo moram traxit usque ad octauam Resureccionis Dominice.

94. Quo in tempore litteras sanctissimi patris et domini prefati domni Iohannis pape XXII recepit super pace inter regem Portugalie et eius filium primogenitum reformanda, inter quos diabolo instigante et ministris Sathane procurantibus adeo grauis dissensio exorta fuerat quod toti regno Portugalie de propinco graue periculum et dispendium iminebat. Quibus receptis locum dicte aldeole, pretermisso dicti legati concilio sicud a sanctissimo patre in mandatis habuerat, licet nondum essent tutores prefati electi seu nominati, exiit tercia feria post dictam Dominice Resurrectionis octauam uersus Portugaliam, accelerans recto tramite gressus suos pro reformanda pace inter predictos patrem et filium.

95. Audiensque prefatus rex eius aduentum curauit quantocius inter ipsum et eius filium subortam dissensionem, adibito pacis remedio, terminare. Volensque Deus prefati uiri Dei parcere laboribus antequam ad prefatum regem et filium adueniret, inter dictum regem et eius filium pax fuit plenius reformata. Hiis tamen non obstantibus prefatus pater et dominus ad regem accessit, aplicuitque ad locum de Sancta Arena, ubi tunc rex residebat, XVIII die mensis madii; cui rex predictus cum suis uassallis et militibus longe ultra dictum locum obuiam exiuit, ipsumque recepit cum summa reuerencia et honore, ibique diebus octo et ultra comorans, pacem initam inter patrem et filium studuit modis quibus potuit perpetuo roborari.

96. Pertractatusque per prefatum regem et familiares eiusdem humaniter nimium, ac uerbo et opere multipliciter honoratus, locum prefatum exiit XXVI die mensis eiusdem, et die III mensis iulii ad. Portum Portugalie aplicuit, ubi tunc infans dicti regis primogenitus residebat. Ibique moram diebus aliquibus contrahens pacem initam inter ipsum et patrem suum modis, ut supra dictum est, quibus potuit solidauit. Receptusque fuit per prefatum infantem et eius milites et barones cum honore nimio, ac summa reuerencia pertractatus.

97. Indeque septima die mensis eiusdem exiens uersus Compostellam ciuitatem suam direxit uia recta gressus suos, intrauitque ciuitatem prefatam sexta decima die mensis eiusdem. Fuit autem per ciues dicti loci et uassallos suos summo cum gaudio, tripudio et honore receptus. Post que prefatos ciues auctoritate apostolica sibi in hac parte concessa absoluit a sentenciis et penis quas incurrerant se contra ipsum et ecclesiam erigentes et prefate ciuitatis dominium abnegantes, necnon et eum in sua indurati malicia sue saluti inmemores obsidentes.

98. Quibus absolutis in festo sancti Iacobi sequenti primam sollempnem missam in altari sanctissimi apostoli cum deuocione nimia celebrauit. In qua quidem missa prefati ciues necnon et plures alii de terra suas oblationes largifluas prefato uiro Dei summa cum reuerencia obtulerunt.

99. Sane caput sanctissimi Iacobi Alphei ab antiquis temporibus ad beatissimi Iacobi Zebedei basilicam deportatum iacens despectp loculo curauit ad locum maioris reuerencie transferri, fecitque fieri caput argenteum mire pulcritudinis et ualoris maximi fabricari. In quo sacrosanctas reliquias, caput uidelicet Iacobi Alphei prefati, presentibus uiris uenerabilibus Martino Bernardi, Petro Frenandi cardinalibus, et Aymerico de Ateiaco canonico sedis Compostellane, et religiosis uiris domno Gezelmo ordinis sancti Benedicti, et priore Compostellano fratrum ordinis predicatorum, ac fratre Hugone et fratre Bernardo dicti predicatorum ordinis, prefati patris et domini sociis, et multis aliis existentibus, in dicto capite argenteo propriis manibus summa cum deuotione et reuerencia collocauit. Quas reliquias postmodum in processione Natiuitatis Domini sequentis propriis deportans manibus adorandas exibuit uniuersis.

100. Demum in capite palacii archiepiscopalis turrem fortissimam pro tuitione dicti palacii et ecclesie ac ad inhabitandum ualde utilera et necessariam costrui fecit et fabricari mire pulcritudinis, fortitudinis et ualoris.

101. Multa quidem et alia mira et inaudita pro reformatione status tocius terre Gallicie ac pro conseruanda iusticia, que suo tempore tanta fuit qualis antea non fuerat, prefatus uir Dei operatus est, que uix possent explican lingua hominis cuiuscumque.

102. Que omnia et singula qui hec scripsit propriis prospexit oculis, in tribulatione et regno prefati patris et domini existens socius indiuiduus, de prefatis omnibus perhibens testimonium ueritatis.