Narratio itineris navalis ad Terram Sanctam

Antiquorum provide consuetudini morem gerens qui gesta sua scripture laqueis innodare satagerunt, ut posteritatis noticiam non evaderent, itineris navalis multiformes eventus qui peregrinis Ierosolimam tendentibus acciderunt, simpliciter explicare decrevi.

Anno siquidem dominice incarnationis M.º C.º LXXX.º VIIº a Salahadino rege Egypti destructa terra promissionis, captis urbibus captivatis vel necatis incolis predicationis tuba cum indulgencia apostolice auctoritatis late per Christianorum terminos evagata ad restaurationem miserabilis cladis innumerabilem movit populum. Inter quos quibusdam placuit per longissimos tractus maris peregrinando suorum pro abolitione criminum erumpnosa semita protelare.

A Brema autem undecim navibus bellatoribus armis et cibariis sufficienter instructis anno dominice incarnationis M.º C.º LXXX.º VIIII.º VIIIIº kal. maii de Bledrente hora nona iter movimus, sed sequenti die unam navim in arena herentem post nos reliquimus. Nos autem velificavimus et VIII.º kal. maii in Angliam venimus ad locum qui dicitur Lothevigestohct. Postera die cum tempestate Tense transsivimus et portum Sanduuinc minus caute intrantes tres naves ex collisione super arenas perdidimus salvis rebus et hominibus, quarum due prorsus perierunt, tercia reparata est. Ibidem moram facientes viginti trium dierum, infra quas navim quam reliqueramus salvam recepimus; ibi et alie ad nos venerunt; sed pro diversis necessitatibus quedam precesserunt, quedam tardius subsequute sunt. Nostra autem rate perdita in Lundonia navim comparavimus et redintegratis utensibus XIIII.º kal. iunii a portu Sanduuic procedentes Voriichesse venimus; sed inde propter contrarietatem ventorum vix quarto die Ernemithie venimus. Sequenti die velificantes media nocte ad portum Deramithie venimus. Ibi inventis quibusdam sociis mane dimissa Anglia versus Britanniam processimus, sed deficiente vento et quandoque in contrarium flante sex diebus in mari fluctuavimus; sed sexto die zefirus tempestuosus nostro itineri contrarius ad insulam modicam a pauperibus Britannis inhabitatam velificare compulit que a Gallis Belile, a Britonibus Wechele dicitur. Infra iam dictos sex dies preter sollempnia missarum et extra portum pentecosten cum merore celebravimus. Iuxta eandem insulam octo diebus fuimus et nono die carbasa ventis committentes satis spirantibus usque ad noctem processimus, sed, ne incaute terram inpingeremus, velis depositis; cum terra appareat, tota nocte naves vi ventorum agitate sunt. Postera die ad Rochiel, opulentissimum Pictavie oppidum, applicuimus. Et notandum, quod recto tramite pretermisso a sancto Matheo, qui locus est quedam Britannie extremitas in mare producta, propter iniuriam ventorum sinuosas quasdam maris ambages peragravimus, dum etiam [per] duo duces vie Rochiel conduceremur. Sciendum etiam, quod Britannia, quam in duobus lateribus circuivimus, novem habet episcopatus, quorum soli tres lingua utuntur Britannica, nulli alii genti communi, reliqui vero Gallorum ydioma participant. Britannia in regno Francorum est, conterminas habens Andagauiam et Pictauiam. Uno autem die Rochiel manentes sequenti aurora velis expansis pelagus aggressi sumus; sed ventis dissentientibus et in diversa nos rapientibus novem dies in alto fluctuantes exegimus. Nec obmittendum, quod una nocte fulminibus et tonitruis terribilibus in summitate mali nostri plures de sociis duas candelas per longam moram ardere viderunt. Illud etiam adiciendum est, quod innumerabilis multitudo piscium equalium rumbis sex vel septem pedum mira velocitate sepissime totis corporibus apparentes nostras naves transsierunt.

Nono die portum intravimus, prope quem castrum est regis Galicie Goyeun et opidum Abilen. Et notandum, quod predictis novem diebus Waschoniam, regnum Aragonum, regnum Navarrorum, regnum Ispanie a sinistris reliquimus et iam in regno Galicie fuimus. Considerandum etiam, quod, cum sint quinque regna Ispaniorum, videlicet Arragonense, Navarrorum et eorum qui specificato vocabulo Ispani dicuntur, quorum metropolis est Tolletum, item incolarum Galicie et Portugalensium, et eos ex omni latere, preterquam ex uno, ambiant mare, omnia habent terminos versus mare Britannicum, per quod venimus, et limites habent contra Sarracenos qui [habitant] in margine oppositi maris, et ita, qui ad ultimum id est Portugalensium regnum ire vellet, per omnia transsire deberet.

Decimo die naves in portu relinquentes ad sanctum Salvatorem profecti sumus civitatem que a portu sex leucis distat. Ibidem invenimus archam repletam diversis magna veneratione dignis et sanctorum reliquiis que tempore persecutionis eodem propter metum hostilem ab Iherosolima translata in Affricam, inde in Ispalim que nunc Sibilia, ab Isspali in Tolletum, a Tolleto in Ovetum, quod nunc sancti Salvatoris nomine pretitulatur. Nota, quod in costa Galicie nonnisi arduas rupes vidimus; nam et ipsa tota valde montuosa est et ideo difficilis et non vinifera, cicera maxime utens.

Undecimo die ad naves regressi et tertiodecimo circa crepusculum ad mare reversi sumus; quartodecimo id est in vigilia Iohannis Baptiste et [in] ipso festo valido flatu velis turgentibus in vespera diei sancti ad portum venimus Tambre que est aqua fluens per Galicia. Ibi relictis navibus per longam dietam regressi limina sancti Iacobi, que iam transsieramus, visitavimus. In eundo autem et redeundo et moram in portu pro ventorum prestolatione faciendo [VII] dies peregimus.

In octava Iohannis circa meridiem naves conscendimus et sequenti meridie Portugaliam e vicino vidimus. Inde ventis prospere spirantibus tercio die diluculo portum Ulixibone intravimus, qui portus est ostium Tagi, a Tholeto venientes et in mare ibi fluentis. Est autem amplum sicut Albia iuxta Stadium. Nota, iuxta Ulixibonam ad tria nostra miliaria est castrum nomine Sintricum, ubi concipiunt equi de vento et sunt fetus velocissimi, sed non ultra octo annos viventes. Hec Ulixibona, opulenta et magna valde, ante quadraginta et quatuor annos a peregrinis nostris capta cum adiacentibus castris subiacet dominio Portugalensi. Terra illa satis fertilis et sana est, apte montibus erecta et satis in valles protensa.

Ibi invenimus naves vigintiquatuor et nos undecim habuimus; sed precesserant nos ante quatuor ebdomadas quinquaginta quinque naves de nostro imperio et de Flandria et in itinere ultra Ulixibonam castrum quod subiacebat dominio Siluie, Aluor nomine, expugnaverunt, nulli etati vel sexui parcentes et, sicut veraciter audivimus, circiter quinque milia et sexcentos occiderunt. Galee autem de Ulixibona eas comitate usque ad strictum mare tandem reverse ipsas prospere procedere nobis renunciaverunt et aliquos Sarracenos captivos reduxerunt. Nos interea accingebamur ad obsidionem Siluie pro petitione Portugalensis cum multis copiis etiam se preparantis. Morati autem in portu undecim diebus cum triginta sex navibus magnis et una galea de Tue, oppido Galicie que nobis contubernio iuncta est, et pluribus navibus de Ulixibona circa vesperam undecime diei profecti tribus diebus et duabus noctibus continue sed lente quidem velificavimus.

Tercia die post meridiem vidimus Aluor castrum quod nostri expugnaverunt, destructum supra mare situm et alia quedam deserta, quorum incole in Aluor occisi erant. Non longe inde intravimus portum Siluie, terram optime cultam invenientes, sed habitatores omnes confugerant in Siluiam. Distat autem Siluia a mari via terrestri per miliare teutonicum, sed tortuosior et ideo longior est via in aqua.

Nostri ergo per inimicorum terras nimis avide et incaute discurrerunt et ideo duo Bremenses, ab aliis stulte separati, a decem equitibus Sarracenis, quos solos in tota terra vidimus, occisi sunt; sed ad classem reportari ibidem a nobis sepulti sunt. Nostri ergo in portu non longe a mari anchoris fixis villas exusserunt et pauca que reperierunt, diripiebant. Nocte autem sagittariam unam de Ulixibona pro principe milicie Portugalensis misimus qui per terram profectus nos precesserat; et tunc castra sua distabant a nobis per quatuor miliaria.

Sequenti die navis una peregrinorum de Britannia venit ad nos. Eodem die princeps milicie circa vesperam cum paucis venit, relicta milicia in castris. Cum ergo discuteretur, quid agendum esset, magis placuit ei, ut ad Dardeam capiendam proficisceremur; nam desperabat a nobis posse capi Siluiam, utpote illius regni metropolim et valde firmam. Nos autem magis confisi in domino fiducialiter maioris opere laborem agressi sumus. Quod et princeps ratum habuit.

Postera die cum navibus ad civitatem processimus et anchoras fiximus in loco, unde eam videre potuimus; sed procedere nos negabat aque raritas. Princeps etiam milicie ultra nos excubabat cum suis et cum galeis que nobiscum venerant. Illa nocte accenderunt multa luminaria in civitate et nos similiter et letissimus erat populus noster non formidans, quod munitissimum vidit locum.

Ulteriori die diluculo armati cum scaphis ad civitatem accessimus et castra fiximus, ita ut de muro facile bis cum balista iaceretur ad castra.

Siluie autem status talis est. Magnitudine non multum dissidet a Goslaria, sed multo plures domos habet et amenissimas mansiones, muris cincta et fossatis, ita ut solum tugurium extra muros non inveniretur. Et quatuor erant intus munitiones, quarum prima civitas ampla in valle quam roualle dicunt; civitas in monte, quam almadina vocant, habens aliam munitionem proclivem in Roualle descendentem ad conductus aquarum et cuiusdam fluvii qui dicitur Widradi; alius in eaundem fluit qui dicitur Wideloc, et super conductum quatuor turres, ita ut superior civitas inde aquis habundaret. Et hec munitio corrasce dicitur. Introitus portarum ita angulosi et tortuosi erant, ut facilius transsiretur murus quam ostium intraretur. Item [munitio] super primam [civitatem] castrum alcaz dicebatur. Item una magna turris erat in roualle et habebat viam ad almadinam in muro quodam testudinato, ita ut de ea videri posset, quid exterius muro almadine accideret, et impugnantes murum a tergo ledi posset a turri e converso. Et hec aluerana dicitur. Et nota quod hec nomina sunt appellativa, non propria; ubicumque enim tales dispositiones sunt civitatis in terra illa tam a christianis quam a agarenis, talia habent nomina. Sarraceni autem in Ispania habitantes Andeluci dicuntur, qui in Affrica Mucimiti vel Maximiti vel Moedini; qui in Marorlce Morauidi. Nota etiam, quod in muro cuiuslibet munitionis erant turres ita vicine, ut modicus fuerit iactus lapidis de una turri ad terciam. In quibusdam locis duplo viciniores erant turres.

Illa ergo die, statim cum veneramus, egressi de civitate circiter decem equites discurrebant prope murum quasi nostros provocantes; unde minus providi propter iussionem magistrorum ad ipsos currebant; sed a muro telis et lapidibus arcebantur, vulnerabant autem et vulnerabantur et dubio Marte revertebantur. Nos autem propius figentes tentoria consilium inivimus, ut mane insultum faceremus, preparantes scalas ad transeundum murum. Diluculo igitur celebratis missarum sollempniis, cum populus cum multa devotiones communicasset, armatus cum scalis ad murum accessit et ultra fossatum reptans nec profunditatem aquarum declinans ad murum venit. Qui autem in propugnaculis erant, aliquandiu saxa iacientes repente tandem Dei nutu qui salvat sperantes in se, in fugam conversi ad superiorem locum confugerunt. Nostri autem illico scalis appositis eos sunt insequuti; sed quia maturius fugerant, pauci occisi, alii in munitione sunt recepti, tum etiam, quia nostri armati, illi inermes [erant] et ideo facilius evaserunt; multi tamen in porta pre nimia festinatione suffocati sunt, quorum corpora extra muros proiecerunt, nescio quare, nolentes forsan sepelire. Deinde etiam [nuntiatum] nobis erat, quod rex eos fecit decollari, qui primo fugerunt. Sic ergo possedimus civitatem inferiorem, ex una parte nostri, ex alia parte Portugalenses, et illa die et nocte in civitate quievimus.

Sequenti aurora id est in festo beate Marie Magdalene premissis missa et communione nostri armati egressi sunt civitatem, relictis intus galiotis; et scalas secum ferentes insultum fecerunt in civitatem superiorem, ubi firmissima erat monti imposita et fossato profundo et precipiti cincta. Nostri autem instanti et diuturno labore scalas apponere moliti profunditate fossati et creberrimis iactibus repellebantur, licet multi in propugnaculis assiduis nostrorum sagittis vulnerarentur. Concepta igitur spe frustrati inconsulcius quam deceret districtis animis captam civitatem, quantum potuimus, concremavimus, quia talis erat materia domorum, quod, cum arderet una domus, alia ideo non incenderetur; nam tectum latericium, parietes lutei cemento vestiti et pauci ligna habebant. Et quinque galeas cum aliis navibus pre timore hostili infra muros receptas incendimus et ad priora castra reversi sumus. Sed eodem die resumptis animis et bellandi constancia castra iuxta murum capte urbis posuimus et pluribus diebus machinas ligneas turres scalas et diversa instrumenta ad capiendam urbem instruximus. Interea etiam multiplicabatur exercitus Portugalensium in obsidione nobiscum excubancium.

In octava Marie Magdalene venit Portugalensis rex et exercitus suus cum sarcinis lente subsequutus est. Proxima die que erat dominica, quia quidam ex nostris Anglici occiderant Sarracenum ante biduum in oculis eorum, qui obsessi erant ipsi nobis videntibus de turri que aluerrana dicitur, suspenderunt tres christianos per pedes, quos ante habuerant captivos, et gladiis et lanceis usque ad mortem percusserunt. Unde lacrimosa compassione doluimus et ad bellandum magis exasperati sumus. His diebus augebatur exercitus Portugalensium et circumdata est undique civitas obsidione nec aliquando requievimus vel instrumentum facientes vel sagittis et machinis impugnati vel impugnantes.

Die dominica in festo Sixti Felicissimi et Agapiti nos de regno Teutonico diluculo impulimus quoddam instrumentum, quod ericium vocamus, ad muros corrasce inter duas turres, ut perfoderemus murum. Instrumentum autem illud firmissimum erat magnis lignis compactum et novis gubernaculis navium tectum, item filtro et terra et cemento superductum. Sarraceni autem desuper iactantes copiosam stupham lini oleum et ignem exusserunt instrumentum, maxime cum ita ponderosum esset, ut defacili retrahi non posset. Inde orta est paganis illo die maxima leticia et nobis mesticia. Intervenit etiam molestia dissensionis, aliis et maxime Flammingis volentibus discedere, aliis volentibus stare, quousque caperetur civitas.

Sequenti die machina nostra in easdem turres ita fortiter iactibus impegit, ut altera dissoluta in quadam parte corruisset. Preterea machine due regis licet parve satis infestabant populum intrinsecus. Proxima nocte egressus quidam Maurus detulit ad regem duo vexilla insigniora que habebant intus.

Unde postera luce letum festum fecimus Mauro fiduciam prebente de capiendo oppido, maxime si corrasce caperetur.

In vigilia Laurencii quidam miles de Galicia qui venerat nobiscum, dux cuiusdam navis nostre, accessit ad murum cuius pars impulsu machine corruerat et, licet imminerent et defensorem turris, tamen unum angularem lapidem a muro eruit et recessit. Hac audacia nostri provocati ibidem turrim perforaverunt et, quod est mirabile dictu, Sarraceni adhuc desuper stabant, nec ruina domus nec sagittis creberrimis abstricti. Illa ergo vespera in studio cavandi perstiterunt, sed in nocte pavore conterriti abscesserunt putantes Sarracenos, quos e vicino audierunt, contra se perforantes parietem.

Mane autem facto lignis, quibus concavitatem subpodiaverant, apposito igne partem turris deiecerunt; sed sopito igne et resumpta audacia it erum cavare ceperunt, volentes turrim illam ex utraque parte eo modo deicere. Iterum autem appositus est ignis et tunc tanta pars turris corruit, quod nostri scalam ibidem apposuerunt et singillatim ad propugnacula ascenderunt, in quibus erat copiosa multitudo hostium; sed domino vires nostris largiente et illis timorem immittente ita unus omnes fugavit, quod rex et sui in adverso monte huius rei spectaculo supra modum exhilarati sunt et in maxima ammiratione nostram gentem laudibus extulerunt. Dei igitur genitricis virtute et non nostra Sarraceni quatuor firmissimas turres et propugnacula deseruerunt, deiicientes balistas et spatas perplures; sed lento gradu ad almadinam tendebant in muro, per quem satis tutum habebant transsitum in utraque parte corrasce. Postquam ex nostris sufficienter intraverant, paganos ad superiorem munitionem fugere compulerunt. Tunc igitur murus diffractus est in duobus locis, spolia direpta sunt et puteus, in quo habebant fiduciam, obstructus est et lapidibus et terra repletus. Illa ergo vespera nostri, licet fessi et quidam lesi, tamen communiter leti ad castra sunt reversi.

Altera die cepimus fodere in terram in duobus locis, ut subterraneum transsitum faceremus ad murum almadine et eum subfoderemus. Et huic operi insudatum est illo die et nocte sequenti; sed tercio die egressi Sarraceni exuerunt domos, sub quibus fodiebatur, et ita succensis lignis, quibus subpodiebantur antra, nostri ab opere fugati sunt; sed plures illorum a nostris sagittariis letalia exceperunt vulnera, ita ut nostri laboris dispendium eorum strage optime compensaretur. Item Flamingi ceperunt cavare murum capte urbis, qui tamen continuabatur cuidam turri almadine, ita ut per concavitatem muri veniretur ad turrim; sed Sarraceni hoc considerato nocte ab opere eos fugaverunt et murum secantes a turri diviserunt; sed quod minus [bene] nocte factum fuit, postera die perfecerunt, ita ut eo modo ledi non possent. Et nota, quod iam plures sed diversis temporibus a munitione ad nos confugerunt, ut salvarent animas suas; et ut alios provocarent ad exeundum nichil mali a nobis paciebantur.

In vigilia assumptionis beate Marie Sarracenis agressis, nostris etiam e converso aciem instruentibus quidam Sarracenus a muro se precipitem dedit et ad nostros confugit et, cum benignissime susciperetur, sitibundus valde aquam poposcit et siti affectus fere totam faciem in ea mersit pre aviditate potandi, dicens multam hostium turbam siti interire; nam desuper in puteis non multum aque habebant et ipsa valde salsa erat.

Proxima die post octavam Laurencii totus exercitus noster armatus est et ex omni parte accessit ad murum, ferens scalas et diutino et instanti labore visus est eas erigere. Sed ita crebris et gravibus iactibus est repulsus, ut spes nostra cassaretur et multi saucii reverterentur. Nonnulli etiam ex hostibus a sagittariis nostris vel perempti vel vulnerati sunt. Quidam etiam nostrum fossatum quod erat in aquilonali parte almadine, replere frondibus moliti sunt, que desuper iacto igne illico consumpte sunt. Nec mirum, si difficilis erat ascensus ad murum, cum ex una parte crepido montis esset et fossatum mirabile, ex alia parte domus dense artam faciebant viam. Hac ergo iactura pavefacti Portugalenses, maxime cum cibaria ipsis et pabula equis deessent, ceperunt tam regem quam nostros sollicitare de recessu. Rex etiam visus est pronus ad discedendum, sed nostri decreverunt communiter diutius hostes Christi impugnare, et hoc regi intimaverunt. Rex autem deliberato consilio strenue cum ipsis manere consensit et tunc rursus ad capiendam civitatem cepimus vigilancius insudare. Erant autem in parte aquilonali quatuor machine, una nostra, tres regis et ipsi [Sarraceni] contra nostras quatuor erexerunt. Cepimus etiam fodere interea sub terram sed longius a munitione, ne, sicut prius, impediretur opus nostrum. Quod intellexerunt pagani et aperta porta exiverunt, ut destruerent foveam; sed nostris accurrentibus graviter ex utraque parte vulnerati reversi sunt.

In octava assumptionis diluculo iterum exiverunt, sed non sufficienter a nostris repressi stabant extra muros et tundebant terram, si concavitas audiretur, quia timebant ad murum iam pervenisse foveam, que tamen adhuc remota erat. Quidam etiam fodiebant, ut sic foveam deprehenderent; sed pauci ex nostris armaverunt se, ut reprimerent eos. Impetum ergo in ipsos facientes quosdam straverunt, multis ex iaculis nostris cadentibus, et accesserunt nostri usque ad introitum porte, ita quod, si omnes nostri armati essent et presto, de facili portam intrassent. Nostri ergo cum victoriosa leticia reversi sunt.

In vigilia [sancti] Bartholomei maxime perturbationis molestia exorta est. Rex enim Portugalensis cum suis cum festinatione recedere proposuit; sed nostri vix obtinuerunt, ut staret adhuc quatuor diebus. Interea ceperunt nostri fodere ab antro quodam, quo frumentum servabatur in terra molli et vicinius muro.

In festo [sancti] Bartholomei placuit regi fovea et suis. [Qui] ad discedendum motus erat, iterum constanti animo laborare cepit. Laboratum est ergo supra modum in fovea illa; nam cum nostri prope murum venissent, Sarraceni murum perforantes in occursum nostrorum foveam fecerunt et ad nostros accedentes diu dimicaverunt cum eis. Tandem igneo copioso fluvio, cuius materiam sollicite comparaverant, nostros fere fugaverunt; sed tandem laboriose obstructum est foramen et processum est in fovea nostra. Illi autem nichilominus foveam inter nostram et murum fecerunt [et nostris prohibuerunt] accessum ad murum. Interius etiam longam et aliam foveam fece[runt prope] murum, quia credebant, quod per foveam murum intrare ad eos proposuissemus; sed ipsa intentio erat deicere murum.

Multo autem tempore fodiendi studio detenti sumus, cotidie pugnantes in fovea cum paganis, qui similiter multiformi labora nostrum opus impedire moliebantur. Tandem die sancti Egidii [Sarraceni] homines regis ad murus vocabant, de tradenda civitate tractabant. Tunc etiam plures Sarraceni fuga elapsi ad nos venerunt dicentes eos siti laborare et metu fovee concuti. Hoc modo autem convenerunt pagani cum rege, ut traderent civitatem et castrum et salvi recederent cum rebus suis. Et huius rei consensum rex extorquere a peregrinis sategit, sed non perfecit. Ut autem consentirent, promisit decem milia aureorum, tandem viginti milia, que recepissemus; sed pro mora que futura erat in reddendo, quia a terra sua portari necesse fuit, recusavimus. Convenimus ergo, ut Sarraceni tantum cum una veste exirent et omnia mobilia haberemus et rex urbem. Et huic pactioni oportuit paganos obedire, quia siti defecerunt et victos cavee urgebant, quia quedam turris magna, quam burge Marie dicunt id est turrim Marie, ruinosa erat propter caveam, sicut etiam vicinus murus.

Tercio quoque nonas septembris exivit dominus civitatis Albainus nomine, solus in equo, reliqui pedites sequebantur; sed populus noster satis turpiter quosdam exspoliavit contra pactum et verberavit; unde pene mota fuit seditio inter regem et nostros. Imminente autem nocte clausimus portam, ne plures pagani exirent, et ex alia parte intraverunt nostri et quidam Portugalenses per eandem portam et fuerunt cum paganis tota nocte et pagani claudebantur in domibus. Quidam etiam contra pactum torquebantur pro pecunia monstranda.

Mane modestius educti sunt de tribus portis et tunc primo vidimus defectum eorum; nam macilentissimi erant et vix gradiebantur, multi reptabant, alii per nostros sustentabantur, alii in plateis iacebant vel mortui vel semivivi. Et fetor maximus erat tam de cadaveribus hominum quam animalium brutorum in civitate. Captivi autem christiani efferebantur vix spirantes; nam, sicut nobis retulerunt, intra quatuor dies unus non habebat nisi tantum aque, quantum testa ovi capere poterat, et aliqui minus, et nulli prorsus dabatur aqua nisi pugnare volenti et ipsi modicum quid; dividebant autem cum uxore et filiis. Nec panis fiebat propter defectum aque; sed comedebant ficus et ideo reservata est maxima copia annone. Captivi etiam denudabantur noctibus et iacebant super frigidos lapides, ut sic humectarentur et viverent; comedebant etiam mulieres et pueri humidam terram. Et notandum, quod primo, cum venimus, Siluia habebat quadringentos et quinquaginta captivos, sed vix invenimus vivos ducentos; de habitatoribus autem, cum traderetur civitas, erant promiscui sexus quindecim milia et octingenti. Nota: a die quo obsedimus usque ad diem qua capta est civitas, fluxerunt sex ebdomade et tres dies. Preterea Siluia multo municior erat quam Ulixibona et in decuplo locuplecior et edificiis preciosior. Asseruerunt etiam Portugalenses, quod in Ispaniis munitior non esset civitas et christianis tam infesta. Sciendum etiam, quod toto tempore obsidionis Portugalenses nec laborabant nec pugnabant sed tantum insultabant nobis, quod in vanum laboremus et quod inexpugnabilis esset munitio. Ipsum etiam regem inducebant, ut discederet et nobis discessum multiformiter persuaderet. Maxima etiam pars nostrorum desperans abire volebat; sed deus misericorditer et mirabiliter nos tam felici consummationi conservabat. Nota, noster exercitus tantum habebat, cum primo venimus, tria milia et quingentos cuiuslibet ordinis vel etatis viros vel paulo pauciores; exercitus autem regis multus erat equitum peditum et galiotorum et erant cum eo milites religiosi de tribus sectis, Templarii, Iherosolimitani milites qui ferunt gladios in vestibus, qui ducunt uxores et assidue movent guerram cum Sarracenis et tamen regulariter vivunt, item milites de ordine Cisterciensi qui tantum eam indulgentiam habent, quod carnibus vescuntur tribus diebus in ebdomada sed una vice et uno ferculo, cum domi sunt, sed cum in expeditione, sicut reliqui homines. Quorum caput est Callatriua in regno Castelle et Ebora in regno Portugalensi, sed Callatriua mater est et Ebora filia. Item Iherosolimitarum alii erant de templo, alii de sancto sepulcro, alii de hospitali et singuli habent reditus in terra illa.

Capta civitate soli nos Franci possedimus eam et nulli alii concedebatur introitus; ex prima enim convencione nostra erant omnia mobilia. Sed cum assidue sollicitarent nos [de] discessu Portugalenses, dedimus eis partem, sed arbitrio regis taxandam. Possessa ergo munitione rex nitebatur a nobis impetrare annonam que copiosa erat et omnibus aliis multo melior pro porcione sua; sed cum prohibuissemus, ne aliquid ferretur de civitate, ut in ipsa divideremus predam, nostri quidam et maxime Flammingi furtive vendebant ultra muros frumenta Portugalensibus. Unde rex valde commovebatur; asserebat namque melius esse, non fuisse captam urbem quam ammittere pro penuria panis. Et in ipsa commotione nostri sine consensu magistratuum et contra pactum efferebant predam ante distributionem inter Portugalenses et nos faciendam. Unde nos, ne mine regis in dampnosas lites convalescerent, reddimus ei urbem adhuc opidus plenam, poscentes, ut, sicut regiam maiestatem deceret, nobiscum impertiretur considerato tam labore nostro quam dampno. Rex vero omnia sibi vendicans nichil nobis reddidit et ideo peregrini sic iniuriose tractati minus amice ab eo separati sunt. Preterea, antequam caperetur urbs, decimam partem tocius terre voverat sepulcro domini pro nostra exhortatione, ut mora nostri obsequii hoc munere compensaretur; sed post captam urbem votum non implevit.

In vigilia nativitatis virginis Marie naves conscendimus et lente versus mare processimus. Rex vero sexto die abunde rebus dispositis et urbem principe milicie sue et multis militibus muniens ad propria rediit.

Nos autem moram in portu fecimus tum pro divisione spoliorum tum pro reparatione duarum navium fractarum. Interea princeps milicie regis assumsit quendam clericum Flamingum ad episcopatum Siluie et cum ipso manserunt aliquot Flamingi. Sollicitavit etiam per eum peregrinos, [ut cum ipso irent] ad opidum ad unam dietam distans, quod tam pagani quam [christiani sanctam Mariam de] Pharum vocant; sed communem assensum extorquere non potuit.

Hec [autem sunt castel]la que sortita est christianitas per acquisitionem Siluie: Carphanabal, [Lagus], Aluor, Porcimunt, Munchite, Montagut, Cabo[iere, Mussiene], Paderne. Hec omnia subiacebant dominio Siluie que prorsus vacua reliquimus sed firma satis et edificata, quia habitatores [oppidi] Aluor a precedentibus occisi sunt; sed maxima pars confugerat in Siluiam. At Albafere se tradidit regi pre nostro timore, cuius opes in Siluiam transtulit. Et nota: a Siluia usque Ulixibonam septem diete sunt, inter quas tuta non fuit habitatio nec christianis nec Sarracenis pro utriusque gentis discursu; sed nunc tutissimam christiani habent mansionem in felicissima terra, dum possident Siluiam. Et nota, quod post octo dies a redditione urbis cecidit maxima pars muri, quam prius nostri subfoderant et ipsi Sarraceni nostris fossoribus occurentes.

In vigilia Mathei portum Siluie exivimus, a sinistris relinquentes sanctam Mariam de Pharum et Thauiram.

In die Mauricii mane venimus contra Allemur que preterfluit Siuiliam. Distat autem Siuilia a mari duabus dietis, civitas opulentissima et maxima. Item a Siuilia ad tres dietas sita est Corduba super eundem fluvium. A Siuilia autem ad Odianam quendam fluvium sunt diete ... terre culte, habentis hec opida: Pharum, Lole, Castalar, Tauiram, Mertulam, Serpam. Que facile cepissemus et terram illam que Algarbia dicitur, integraliter christianis possidendam reliquissemus, si odium regis et quorundam nostrorum execranda festinatio non prohibuisset. Ab Odiana usque Siuiliam terra est prorsus sterilis et deserta, duas habens dietas. Tantum unum opidum est in ripa maris nomine Saltis. Quod pre metu peregrinorum incole deseruerant et confugerunt ad montana ad castrum nomine Elva, quod est in strata vie terrestris de Odiana ad Siuiliam tendentis, in qua etiam sunt Nebula et Fealcazar, castra fortia. De Siuiliaa in strata versus strictum mare sunt oppida Scheres, Roda, Cadiz, Algaziuir. De Allemur usque Iezitarisif, quod est oppidum iuxta caput stricti maris, est dieta et dimidia. A dextris ultra mare reliquimus Affricam, terram planam et optimam usque ad strictum mare, et Phadala prima civitas occurrit que est de regione sancte Marie de Chaphairum, [item La]bu, Anaphe, Zale, Tuzemitz, Metheni, Azhila, Tanchia que est in capite stricti maris. Marrocus autem metropolis Africe est in eadem plana terra, sed distat a mari quinque dietis. A capite stricti maris in ulteriori parte incipiunt montana valde alta et dicitur terra illa montuosa Agromera vel Barbaria et durat usque Mecam, ubi sepultus est Maoemet.

Sciendum vero, quod ventorum iniurias iugiter experti diutius in salso fluctuavimus. Tandem ad Cadiz violencia venti compulsi applicuimus, fortissimum Euri flatum excipientes. Opidum autem incole deseruerant a tempore, quo quidam Sarraceni in Siluia obsessi post casum urbis ad eos venerant, terrorem a nobis multiplicantes. Prefectus autem opidi ad nos xenia deferens supplicavit, ut loco parceremus, promisitque sequenti die duodecim captivos christianos se redditurum, insuper pecuniam quantamcumque congerere potuisset. Statuto die tantum quatuor captivos adduxit et visus est moras pro aliis solvendis fraudulenter vindicare, unde nostri eum indempenem abire fecerunt in festo Cosme et Domiani; domos autem exusserunt, muros destruxerunt, vineas et ficulneas inciderunt et illa die urbis destructioni, quantum potuerunt, insudavere. Fuit autem Cadiz oppidum valde opulentum, a solis mercatoribus inhabitatum, situm in insula, quam separabat a terra brachium maris Albee; insula autem parva est, sed ad aliam stricta via terrestris est in mari eidem oppido obnoxiam. Habuit autem oppidum quinque munitiones, singillatim muris et turribus discretas, et amena valde habitacula, et ad ipsum confluere solebant ter in anno pro mercimoniis permutandis ex Affrica et Yspania Sarraceni, qui erat quasi in meditullio.

Sequenti nocte profecti sumus et instanter velis innisi ventorum adversitate impediebamur et, sicut solent naute, in diversa velificantes contrarietatem flatus arte delusimus et sic in festo sancti Michaelis meridie strictum mare transsivimus. Sed quia maior pars classis adhuc contra ventos obluctabatur, ad Ieziratarif accessimus et anchoras figentes impugnare opidum proposuimus; omnes etiam sequentes nos imitati sunt. In litore autem multos equites et pedites vidimus stare paratos defendere ripam, sed mulieres ad montana confugere. Nostri autem armati scaphas intraverunt; sed quia non omnes unanimes ad insultum se preparaverant et precipue quia maxima tempestas orta est, tantum exspectavimus tres naves que postremo longam moram fecerant, et anchoris sublatis navigavimus eiusdem diei crepusculo strictum mare exeuntes, ex utraque parte alta tantum montana conspicientes. E regione Ieziratarif ultra mare est castrum Mucemuthe et inter hec castella est generalis transsitus de Affrica in Yspaniam et e converso. Habet autem strictum mare in latitudine duo nostra miliaria et sex in longitudine, sicut perpendere potuimus. A dextris in fine stricti maris reliquimus sequenti [die] opulentissimam civitatem Barbarie, ad quam confluunt omnes christiani mercatores in Affricam commercia transferentes et maxime Ianuenses et Pisani hunc locum celebrant; in eo etiam stacionarie sunt galee regis Marrochie.

Item a leva in termino angusti transsitus reliquimus Iezeritahadra oppidum bonum et castellum Iebelataric. Deinde spacioso mari ad sinistrum latus nos committentes prospero cursu has civitates transsivimus: Malagam, Almonecam, Almariam, Kartageniam, Alacantdeniam, Valenciam, Buirianam, Orpensam, Pinniscolam; iuxta Betaieniam est Murcia.

Et sciencum, quod hec via longissima est, quam vix fecimus in quinque diebus et quinque noctibus, fere continue et celerrime velificando. Sciendum est, quod non vidimus nisi altissimas rupes. Transivimus... terra plana et in brevi spacio Ebora vel Ebrus, capacissimus et amplus in mare fluit fluvius, super quem sita est Corduba, Turtosa versus montana a mari distans per duo nostra miliaria. Hec civitas prima christianorum est, quam Pisani et Ianuenses tempore, quo Ulixibona a nostris est capta, ceperunt. Inde incipit Catalonia, terra optime culta et castellis innumeris ornata. A Turtusa distat Terraconia per unam dietam, civitas olim maxima sed nunc parva in qua sedes est archiepiscopalis magne dignitatis. Inde ad dietam est Barcelon, ubi est caput comitatus Catalonensis, abinde ad sex dietas Narbona, inde ad duas Monspessulanus, inde ad tres Massilia.

Et notandum, quod postea Massilie et in Montepessulano vidimus mercatores qui in civitatibus Sarracenorum erant, cum transsivimus, et nos viderunt et dixerunt, quod omnes Sarraceni ita pavefacti erant de transsitu nostro, quod nullam civitatem defendissent, si eam adiissemus, sed tantum ad fugam se preparabant.